Πώς πήρε το όνομα του το χωριό Μοχός

Λίγα λόγια για να αποκατασταθούν κάποιες παρερμηνείες τόσο της ετυμολογίας του τοπωνυμίου «Μοχός», όσο και του ανθρωπωνυμίου Μόχογλου.Οι Μοχιανοί – λέει – ετυμολογούν το όνομα αυτό από τον «μυχό» επειδή κάποτε η Σταλίδα υπήρξε λιμάνι του Μοχού. Πώς όμως μετατρέπεται το “υ” του “μυχού” στο “ο” του “Μοχού”; (π.χ. άλλο “μύλος” και άλλο “μόλος /μώλος”) 1 . Τα λεξικά αναφέρουν ότι η ετυμολογία του “Μοχού” είναι άγνωστη. Εγώ θα προσέθετα ανεπιβεβαίωτη, διότι η έρευνα τρέχει.

Η πρόταση που έχω να κάνω (πάντα με ιστορική επιφύλαξη) είναι η σύνδεση του ονόματος του Μοχού < ο Μοχός, με το όνομα του φιλοσόφου από την Σιδώνα Μόχου < ο Μόχος. Η μόνη διαφορά των δύο ονομάτων είναι η αλλαγή του τόνου, κάτι που συμβαίνει συχνά και σήμερα, π.χ. η καρδία έγινε καρδιά, η Καλλή έγινε Κάλλη. 

 

Ο φιλόσοφος Μόχος αναφέρεται από τον αρχαίο ‘Έλληνα γεωγράφο, ιστορικό Στράβωνα (Strab. 16, 757), ο οποίος έζησε από το 64/63 π. Χ. ως το 23 μ. Χ. Ως γνωστόν ο Στράβων περιηγήθηκε και μελέτησε αρκετά την Κρήτη. Επειδή ο σκοπός μου εδώ δεν είναι επιστημονική ιστορική έρευνα, αλλά η ενημέρωση των νέων κυρίως Μοχιανών – και όχι μόνο - για το όνομα της γενέτειρας μας, θα προχωρήσω στον ……. Ιμπραχίμ Μόχογλου. Κι αυτό διότι αρκετοί με φανατισμό υποστηρίζουν ότι το τοπωνύμιο Μοχός προήλθε από το ανθρωπωνύμιο Μόχογλου.

Στα τούρκικα η κατάληξη “ογλου” σημαίνει το παιδί, πχ. Παπάζογλου < (τουρκικο papaz = παπάς + ογλου) = το παιδί του παπά, όπως στα ελληνικά η κατάληξη – όπουλος δηλώνει καταγωγή ή (και) το παιδί. Λέμε στα χωριά μας, για παράδειγμα: η Μαρία η παπαδοπούλα, κι ο κόσμος καταλαβαίνει ότι ανάμεσα σε τόσες Μαρίες, πρόκειται για την κόρη του παπά. Πολλά είναι τα παραδείγματα που στη Νέα Ελληνική Γλώσσα το δεύτερο συνθετικό δηλώνει το παιδί του πρώτου, π.χ. Αγγελόπουλος, Κρητικόπουλος…… Και στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα συμβαίνει κάτι ανάλογο, αλλά με – βεβαίως – άλλες καταλήξεις, που δεν είναι του παρόντος.

Επομένως Μόχογλου σημαίνει το παιδί του Μοχού (με την έννοια, το παιδί που γεννήθηκε στον Μοχό ή που κατάγεται απ’ αυτόν, όπως Κρητικόπουλος, το παιδί που γεννήθηκε στην Κρήτη ή που κατάγεται από την Κρήτη, ή ακόμα το παιδί του Κρητικού). Άρα με τη λαϊκή αυτή ερμηνεία ο Μοχός προηγείται χρονικά του Μόχογλου. Μια μικρή ιστορική προσέγγιση θα επιβεβαιώσει την χρονική προΰπαρξη της κωμόπολης Μοχού - με το ίδιο όνομα πάντα - από τον Τούρκο αγά Μόχογλου, ο οποίος σημειωτέον ήταν γενίτσαρος. 

Η Ενετοκρατία στην Κρήτη διήρκεσε από το 1211 ως το 1669, οπότε κατέλαβαν οι Τούρκοι το νησί. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων ο Μοχός μαρτυρείται στις βενετικές απογραφές2 με το όνομα (στα λατινικά) Mogho, κάτι ανάλογο δηλ. με το Mochos ή Mohos που γράφουν σήμερα οι πινακίδες. Ένα πιο συγκεκριμένο παράδειγμα: ο Καστροφύλακας (Κ 95) αναφέρει ότι ο Μοχός το 1583 είχε 451 κατοίκους. Όταν δηλαδή ο Μοχός ανθούσε και λουλούδιζε, ο Μόχογλου όχι μόνο δεν υπήρχε, αλλά γεννήθηκε δυο-τρεις αιώνες μετά. Ο εν λόγω αγάς πήγε να το παίξει και … “παλικάρι” στους ηρωικούς αδελφούς Βέργα, οι οποίοι παλικαρίσια απέδειξαν στο σινάφι του Μόχογλου “τι εστί Μοχιανός”. 

Απευθύνομαι κυρίως στα νέα παιδιά (με την ιδιότητα της εκπαιδευτικού): Το όνομα της κωμόπολης μας είναι γένους αρσενικού. Ο Μοχός, όχι, το Μοχό. Συχνά ακούγεται: “πάμε στο Μοχό” λάθος, αντί “πάμε στον Μοχό” ή “από πού είσαι; από το Μοχό”, λάθος, “από τον Μοχό”, καθώς τα κύρια αρσενικά ονόματα στην Αιτιατική Ενικού συνοδεύονται από το άρθρο με “ν” (τον). 

1 Βεβαίως τον λόγο στο σημείο αυτό έχουν οι Γλωσσολόγοι.

2 Στην έρευνα μου για τα ανθρωπωνύμια στην Κρήτη, θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι ο Μοχός μαρτυρείται από τα αρχαιότερα των….. ενετικών χρόνων...

Της Πόπης Αποστολάκη*

* Η Πόπη Αποστολάκη είναι ονοματολόγος-ιστορικός, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Heidelberg, ενώ παράλληλα εργάζεται ως εκπαιδευτικός στο Ηράκλειο 

ΦΩΤ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ