Αντώνης Ζερβός: - Να αποδοθεί στη Σπιναλόγκα η αξία που της αρμόζει

 Στον απόηχο των δηλώσεων της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, η οποία γνωστοποίησε την πολιτική απόφαση και επιλογή της σημερινής ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού να μην επιμείνει στην αυτοτελή εγγραφή της Σπιναλόγκας στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα, ο Δήμαρχος Αγίου Νικολάου Αντώνης Ζερβός έκανε δηλώσεις στην ΑΝΑΤΟΛΗ, για το όλο ζήτημα, εγκαταλείποντας την μέχρι σήμερα «αιδήμονα σιωπή» που τηρούσε, παραπέμποντας στο Υπουργείο Πολιτισμού, για την ευθύνη των χειρισμών του θέματος.

«Η  Σπιναλόγκα δεν έχει ανάγκη μια σειριακή εγγραφή στην UNESCO, απλώς, ως ένα ενετικό φρούριο, για παρηγοριά»!

Το μήνυμα που στέλνει στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού είναι ότι η Σπιναλόγκα έχει σήμερα τέτοια ακτινοβολία και προβολή, που σε τίποτα δεν πρόκειται να επωφεληθεί από μια εγγραφή, που θα τη βάζει στο «ίδιο τσουβάλι» με αγνώστου, μέχρι στιγμής, αριθμού και ταυτότητας, άλλα ενετικά κάστρα της Μεσογείου.

Οι δηλώσεις της κ. Μενδώνη «μούδιασαν» όσους παρέστησαν στη συνάντηση με την υπουργό Πολιτισμού, στο Δημαρχείο Αγίου Νικολάου, η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ, έδειξε να αποδέχεται τη γραμμή του ICOMOS για σειριακή εγγραφή της Σπιναλόγκας μαζί με, ποιος ξέρει, πόσα άλλα ενετικά φρούρια, της Μεσογείου… Η απάντηση του Δημάρχου Αγίου Νικολάου απηχεί το βασικό σκεπτικό, που έδωσε και την κινητήρια δύναμη, να ξεκινήσει η προσπάθεια εγγραφής του νησιού στον Κατάλογο της UNESCO, γιατί, ακριβώς, διέθετε το χαρακτηριστικό εκείνο που το διαφοροποιεί απ’ όλα τα άλλα παρόμοια κάστρα ή καστρονήσια… Ότι αποτέλεσε για περίπου μισό αιώνα, τόπο εγκλεισμού και απομόνωσης χανσενικών, που το ανέδειξαν σε ένα μοναδικό σε παγκόσμια κλίμακα (με ένα ή δύο ακόμη παρόμοιες περιπτώσεις) μνημείο ανθρώπινου πόνου! Ήταν ακριβώς εκεί, που εστίασε, με τις οδηγίες και την ενθάρρυνση του Υπουργείου Πολιτισμού, η τεκμηρίωση του φακέλου της υποψηφιότητας της Σπιναλόγκας, την οποία έρχεται σήμερα η κ. Μενδώνη και αμφισβητεί και ακυρώνει, αποδίδοντας ευθύνες στην τότε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού!

Η σημερινή υπουργός Πολιτισμού, όμως, διαπιστώνοντας την «πίκρα» που προκάλεσε σε όσους την άκουγαν εμβρόντητοι, επιχείρησε να «χρυσώσει το χάπι» βεβαιώνοντας ότι εκείνη αυτό που θα επιδιώξει και θα ξεκινήσει άμεσα να δρομολογεί είναι να κάνει αίτηση ώστε η Σπιναλόγκα να λάβει το  Σήμα Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Ο Δήμαρχος Αγίου Νικολάου τόνισε ότι η Σπιναλόγκα «δεν είναι ένα από τα πολλά ενετικά φρούρια. Είναι μνημείο μνήμης αποτροπής ολοκληρωτικών πολιτικών» και όπως είπε στην υπουργό, η σειριακή εγγραφή της μαζί με τόσα άλλα φρούρια στον Κατάλογο της UNESCO, δεν ικανοποιεί το στόχο και το σκεπτικό, με το οποίο ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε η επίπονη αυτή προσπάθεια σε τοπικό επίπεδο και όλα αυτά τα χρόνια και σε επίπεδο Υπουργείου Πολιτισμού!

 

Το χρονικό της προετοιμασίας

«Η παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού κ. Λίνας Μενδώνη στον Δήμο Αγίου Νικολάου την περασμένη Πέμπτη άφησε μια γλυκόπικρη γεύση. Γιατί από την μία πλευρά δόθηκαν απαντήσεις και οδηγίες για επίλυση σοβαρών θεμάτων, που έχουν κολλήσει στα γρανάζια της γραφειοκρατίας και της αποστελέχωσης του δημόσιου τομέα, εδώ και χρόνια (π.χ. αρχαιολογικές ζώνες Καλού Χωριού, αντιμετώπιση καθημερινότητας -καθαριότητα, μικροσυντηρήσεις κλπ. στην Σπιναλόγκα) καθώς και στην προώθηση του μεγάλου έργου ηλεκτροδότησης και υδροδότησης του νησιού, ενώ από την άλλη, μας ανακοίνωσε ότι το ΥΠ.ΠΟ. αλλάζει πολιτική στο θέμα του τρόπου ένταξης της νήσου Σπιναλόγκας στα μνημεία τα προστατευόμενα στην UNESCO. Ότι, δηλαδή, δε θα το προωθήσει πλέον ως μνημείο για αυτοτελή εγγραφή στον Κατάλογο της UNESCO αλλά μέσα από σειριακή  εγγραφή, μόνο ως ενετικό φρούριο, αφήνοντας στην άκρη την κύρια διάσταση που ενέχει ως μνημείο, δηλαδή ότι αποτελεί μνημείο ανθρώπινου πόνου και εγκλεισμού και ως τέτοιο προσελκύει το πλήθος των επισκεπτών που έχει».

Ρωτήσαμε το δήμαρχο, πού θεωρεί ότι οφείλεται αυτή η στροφή στο χειρισμό του όλου θέματος, την ευθύνη του οποίου έχει πρωτίστως το ΥΠ.ΠΟ. Ο κ. Ζερβός απάντησε:

«Η υπουργός απέδωσε την εξέλιξη σε λάθη της προηγούμενης ηγεσίας του ΥΠ.ΠΟ. Επειδή συμμετείχα στην όλη διαδικασία ευθύς εξ αρχής και έχω στο προσωπικό μου αρχείο όλη την αλληλογραφία μέχρι σήμερα θα την παραθέσω, ως απάντηση, στην κ. Μενδώνη τα εξής:

Χρονολογική εξέλιξη του θέματος:

– Η πρόταση για ένταξη της Σπιναλόγκα στα μνημεία τα προστατευόμενα από την UNESCO ξεκίνησε το 2009 από το ΤΕΕ/ΤΑΚ που έστειλε σχετικό αίτημα προς το ΥΠ.ΠΟ. στις 20-10-2009 και απαντήθηκε με το ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α2/Φ91.8.1/99455/3000 έγγραφό. Τότε το μνημείο υπαγόταν στην 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων,  με έδρα το Ηράκλειο, αφού η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου,  ως Υπηρεσία συστάθηκε αργότερα και υπεύθυνη ήταν η αρχαιολόγος κ. Γωγώ Μοσχόβη.

– Το 2010, με την χρηματοδότηση της τότε Νομαρχίας Λασιθίου συγκροτήθηκε η αρχική 5μελής ομάδα εργασίας (Ζερβός Αντ. – Μαλλιαράκη Στέλλα – Μαυρικάκης Κων. – Μουντράκη Εύα – Σγουρός Οδυσ.) για την προετοιμασία της α’ φάσης της όλης διαδικασίας. Δηλαδή, της υποβολής του φακέλου στο Υπουργείο για την αποδοχή του αιτήματος και την προώθηση, από το ΥΠ.ΠΟ. πλέον, του αιτήματος προς την UNESCO. Κατά την σύνταξη του φακέλου της α’ φάσης έγιναν δύο συναντήσεις της αρχικής ομάδας του ΤΕΕ/ΤΑΚ με την τότε Γεν. Γραμματέα και σημερινή Υπουργό και στελέχη του ΥΠ.ΠΟ. Μία στον Άγιο Νικόλαο και μία στα κεντρικά του Υπουργείου. Στις συναντήσεις αυτές δεν δόθηκε καμιά διαφορετική κατεύθυνση για την ένταξη ως μεμονωμένο μνημείο. Και φυσικά συνεχής συνεργασία με τις τοπικές Υπηρεσίες.

– Η Ομάδα ετοιμάζει σε συνεργασία με το ΤΕΕ/ΤΑΚ και την Περιφέρεια Κρήτης το σχετικό φάκελο της α΄ φάσης ο οποίος αποστέλλεται στο Υπουργείο και γίνεται αποδεκτός κατ’ αρχήν. Ως κριτήρια ένταξης με βάση τον κατάλογο κριτηρίων της UNESCO προτάθηκαν, σε συνεννόηση πάντα με τις Υπηρεσίες τα εξής:

*Να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας.

*Να επιδεικνύει σημαντικές ανθρώπινες αξίες για μακρά περίοδο χρόνου ή σε μία πολιτιστική περιοχή του κόσμου, σε εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ή την τεχνολογία, τις μνημειακές τέχνες, την πολεοδομία ή τον σχεδιασμό τοπίου.

*Να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτηρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που απεικονίζει σημαντική ή σημαντικές φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας.

*Να συνδέεται άμεσα ή διακριτά με γεγονότα ή ζώσες παραδόσεις , με ιδέες ή πίστεις (ή πεποιθήσεις ) με καλλιτεχνικά ή λογοτεχνικά έργα εξέχουσας παγκόσμιας σημασίας.

– Τον Ιανουάριο του 2014 με την αναμόρφωση της λίστας των προς ένταξη μνημείων (tentative list) από την UNESCO, το μνημείο εντάσσεται στην λίστα ως μεμονωμένο μνημείο.

– Το 2015 (20-03-2015) με το με αριθμ. πρωτ. ΥΠΟΠΠΑΙΘ/ΓΔΑΠΚ/ΔΝΜΑ/ΤΕΕ.ΑΕΙ/47310/26016/1472/20-03-2015 δίνονται οδηγίες από το ΥΠ.ΠΟ. για την σύνταξη του διαχειριστικού σχεδίου για την Σπιναλόγκα .

– Το Μάϊο 2016 ανατίθεται από τον Δήμο Αγ. Νικολάου, μετά από διαγωνισμό η συμπλήρωση του υλικού για την β’ φάση του φακέλου της υποψηφιότητας .

Σε απάντηση προς την Βουλή των Ελλήνων, την ίδια χρονιά, για τα προς ένταξη μνημεία στην UNESCO, η Σπιναλόγκα καταγράφεται ως μεμονωμένο μνημείο, ενώ για πρώτη φορά αναφέρεται η σειριακή εγγραφή των Μινωικών ανακτόρων και των ελληνικών θεάτρων.

– Το 2017 υποβάλλεται στο ΥΠ.ΠΟ. η β’ φάση από τον Δήμο Αγ. Νικολάου.

Τα τέσσερα αρχικά κριτήρια της α’ φάσης περιορίζονται σε 3 , αφαιρώντας το πρώτο

– Τoν Ιανουάριο του 2019 εγκρίνεται το διαχειριστικό σχέδιο από το ΥΠ.ΠΟ. και υποβάλλεται ο σχετικός φάκελος. Από τα τρία κριτήρια της α’ φάσης επιλέγονται τελικά τα 2. Η επιλογή γίνεται από τους υπηρεσιακούς παράγοντες του ΥΠ.ΠΟ.

Τo καλοκαίρι του 2019 γίνεται επίσκεψη εκπροσώπου της UNESCO (απεσταλμένη της ICOMOS) για επιτόπιο έλεγχο των στοιχείων του φακέλου», ανέφερε ο δήμαρχος.

 

Εξ αρχής στόχος η αυτοτελής εγγραφή

Ο δήμαρχος τόνισε ότι «όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν περίτρανα ότι η κατεύθυνση που δόθηκε εξ αρχής (από το 2010) – και όχι από το 2015 και μετά – ήταν η διαμόρφωση σεναρίου για υποβολή της υποψηφιότητας ως μεμονωμένου μνημείου και όχι συμπεριλαμβανομένου σε σειριακή εγγραφή, με βάση συγκεκριμένα από τα προβλεπόμενα κριτήρια της UNESCO».

Θα πρέπει επίσης να καταγράψω – και για να μην αδικήσω κανένα – στις αρχικές συζητήσεις της αρχικής ομάδας και των υπηρεσιακών παραγόντων του ΥΠ.ΠΟ. είχε «πέσει», προφορικά, το σκεπτικό για σειριακή εγγραφή – αλλά μόνο με τα υπόλοιπα κρητικά φρούρια – και αποκλείστηκε αφού η Σπιναλόγκα έχει την επισκεψιμότητα που έχει, λόγω της τελευταίας περιόδου «ζωής» της. Γιατί η αξία του δεν ήταν μόνο ένα σημαντικό ενετικό φρούριο καλοδιατηρημένο, αλλά και η χρήση του ως χώρου εγκλεισμού των χανσενικών.

Έτσι «στήθηκε» όλο το σενάριο από τις ομάδες εργασίας που ενεπλάκησαν με την καθοδήγηση των υπηρεσιακών παραγόντων.

Επίσης να ξαναπώ ο ρόλος των δύο ομάδων που ασχολήθηκαν ήταν να αναζητήσουν και να τεκμηριώσουν τα κριτήρια και όχι η διαμόρφωση νέας πρότασης. Είναι καθοριστικό, τέλος, να τονιστεί ότι από το 2009 που ξεκίνησε η όλη προσπάθεια μέχρι την κατάθεση του φακέλου το 2019 υπήρξε τρεις φορές κυβερνητική αλλαγή! Αρχικά, κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, στην συνέχεια ΝΔ-ΠΑΣΟΚ και τέλος ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και οι οδηγίες προς τις ομάδες εργασίας από το ΥΠ.ΠΟ. δεν άλλαζαν, ανάλογα με τους πολιτικούς προϊσταμένους…»

 

Εν γνώσει των συνεπειών…

Η Υπουργός αναρωτήθηκε αν γνωρίζουμε τι σημαίνει ένταξη μνημείου στην UNESCO και oι πιθανοί περιορισμοί που προβλέπονται. Την ενημέρωσα λοιπόν ότι υπήρξε ευρεία δημοσιότητα του θέματος. Μοιράστηκαν ερωτηματολόγια και έγιναν και δύο λαϊκές συνελεύσεις. Στις δύο λαϊκές συνελεύσεις που είχαν γίνει στην α’ φάση από την ομάδα του ΤΕΕ/ΤΑΚ είχαν όλα αναλυθεί. Με την 299/2011 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Νικολάου εγκρίθηκαν και υιοθετήθηκαν τα πρακτικά των λαϊκών αυτών συνελεύσεων Βρουχά και Ελούντας, ομόφωνα.

Μάλιστα στις μία από τις δύο αυτές συνελεύσεις – στον Βρουχά – είχε συζητηθεί η ιδέα να αναζητηθεί το Σήμα της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς και όχι η ένταξη στα μνημεία της UNESCO – ως πιο απλή διαδικασία και δεν έγινε δεκτό.

Όπως ανέφερε και η ίδια η κ. Μενδώνη, ο φάκελος της υποψηφιότητας ήταν πλήρης, όπως παραδέχεται και η ICOMOS. Τα υπόλοιπα είναι πολιτικά ζητήματα. Και συζητούνται σε άλλο επίπεδο και όχι σε επίπεδο Δήμου ή ακόμα και Περιφέρειας. Τα μνημεία αποτελούν εθνική κληρονομιά και τα «διαχειρίζεται» συνολικά το κράτος, μέσω του ΥΠ.ΠΟ. Το θέμα λοιπόν είναι τι πολιτικό κεφάλαιο είναι διατεθειμένη να διαθέσει η κάθε χώρα – κάθε φορά – για να εντάξει τα μνημεία της στα μνημεία της UNESCO. Και αυτό δυστυχώς ή ευτυχώς είναι κεντρική πολιτική απόφαση!

Και την αλλαγή πολιτικής σε ένα εθνικό θέμα αποκλειστικής αρμοδιότητας ενός υπουργείου είναι κατανοητή αλλά να γίνεται τεκμηριωμένα. Και τα όποια λάθη γίνονται – αν γίνονται – δεν είναι κακό να διορθώνονται αναλαμβάνοντας και την όποια ευθύνη (προσωπική ή πολιτική) συνεπάγονται.

Προσωπική μου άποψη τέλος είναι ότι η Σπιναλόγκα δεν έχει ανάγκη μια σειριακή εγγραφή, ως ένα ενετικό φρούριο, για παρηγοριά!

Ο μεγάλος αριθμός των επισκεπτών της (που το ΥΠ.ΠΟ. δεν θέλει να κοινοποιεί…) το αποδεικνύει. Το τεράστιο ενδιαφέρον των επισκεπτών μας «επέβαλλε» να ασχοληθούμε τόσο σοβαρά με το μνημείο και να τοποθετήσουμε στο ύψος που του ανήκει», κατέληξε ο Δήμαρχος Αγίου Νικολάου.

ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΤΑΣ