Τα Βυζαντινά τείχη Ιεράπετρας

 Υπολείμματα από το Βυζαντινό τείχος της Ιεράπετρας. Το τείχος εκτείνεται σε μήκος περίπου 150 μέτρων (όχι συνεχόμενα) στις παρυφές του πάρκου κυκλοφοριακής αγωγής της Ιεράπετρας, στο ΝΔ άκρο της πόλης κοντά στην τεχνητή λίμνη «Ναυμαχία».

Προφανώς πρόκειται για κατάλοιπα επιθαλασσίου τείχους.

Τμήματα της οχύρωσης σώζονται και εντός του πάρκου.

Ιστορία

Η Ιεράπετρα κατά την αρχαιότητα είχε το όνομα Ιεράπυτνα . Η θέση της πρέπει να ήταν 1 χιλιόμετρο πιο μέσα σε σχέση με τη σημερινή πόλη. Η πόλη αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο όταν εξελίχθηκε σε σημαντικό λιμάνι. Παρεμπιπτόντως, τότε πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε και η τεχνητή λίμνη Ναυμαχία, που σύμφωνα με μια άποψη χρησίμευε για την αναπαράσταση ναυμαχιών στα πλαίσια των θεαμάτων που συνήθιζαν να προσφέρουν οι Ρωμαίοι στο λαό.

Η πόλη αναφέρεται με παραπλήσιο όνομα, ως Ιεράπυδνα και στον Συνέκδημο του Ιεροκλέους (κατάλογος των πόλεων της αυτοκρατορίας του 532 μ.Χ. περίπου). Αυτό πρέπει να ήταν το Βυζαντινό όνομα της πόλης όπως μαρτυρείται και από άλλες πηγές (που πάντως είναι πολύ περιορισμένες).

Δυστυχώς δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες για το Βυζαντινό παρελθόν της Ιεράπυδνας. Το όνομα «Ιεράπετρα» προέκυψε πολύ αργότερα, προς το τέλος της Ενετοκρατίας.

Τα Βυζαντινά τείχη ανήκουν σίγουρα στην πρώτη Βυζαντινή περίοδο της Κρήτης, δηλαδή κατασκευάστηκαν πολύ πριν από την Αραβική κατάκτηση του 9ου αιώνα. Τα σωζόμενα τείχη ήταν προφανώς μέρος του οχυρωματικού περιβόλου που προστάτευε το λιμάνι και το θαλάσσιο μέτωπο της πρωτοβυζαντινής πόλης. 

Η τεχνολογία κατασκευής και το είδος της τοιχοποιίας μοιάζουν πολύ με άλλα κάστρα της πρωτοβυζαντινής περιόδου όπως λόγου χάρη της Νικόπολης ή τμημάτων των τειχών Θεσσαλονίκης. Συνεπώς είναι πιθανό τα τείχη να κατασκευάστηκαν τον 4ο ή 5ο αιώνα και σίγουρα ενισχύθηκαν (ή χτίστηκαν) περί τα μέσα του 6ου αιώνα επί Ιουστινιανού, όταν υλοποιήθηκε ένα μεγάλο πρόγραμμα επισκευών και φρουριακών κατασκευών σε όλη την αυτοκρατορία.

Με άλλα λόγια, η οχύρωση αυτή στην Ιεράπετρα είναι ίσως η μοναδική περίπτωση στην Κρήτη στην οποία μπορεί να αποδοθεί ο χαρακτηρισμός «Ιουστινιάνειο τείχος».

Τα Βυζαντινά τείχη πρέπει να καταστράφηκαν ή να περιέπεσαν σε αχρηστία είτε όταν η Κρήτη κατελήφθη από Σαρακηνούς είτε λίγο πριν, στο μεγάλο σεισμό του 796 μ.Χ. Από τότε τα τείχη δεν επισκευάσθηκαν και δεν φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν ξανά, ακόμα κι όταν η Κρήτη ανακτήθηκε από τους Βυζαντινούς. Ούτε, αργότερα, οι Ενετοί (13ος-17ος αι.) ασχολήθηκαν με την οχύρωση της πόλης πέρα από την κατασκευή του Καλέ της Ιεράπετρας. Ο Ενετός Προβλεπτής Benedetto σε έκθεση του στη σύγκλητο της Βενετίας το 1602 βεβαιώνει οτι η Ιεράπετρα δεν προστευόταν από τείχος.

Αντίθετα οι Οθωμανοί που κατέλαβαν την Ιεράπετρα το 1647 έχτισαν μια πλήρη οχύρωση γύρω από την πόλη για να αποτρέψουν τυχόν επιστροφή των Ενετών. Τα τείχη αυτά περιέβαλλε θαλάσσια τάφρος πλάτους 2,5μ. (μέρος της οποίας πρέπει να ήταν και η «Ναυμαχία»). Από τα Οθωμανικά τείχη της πόλης δεν έχει μείνει σχεδόν τίποτα γιατί γκρεμίστηκαν με πανηγυρικό τρόπο μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους το 1899....

Τα Βυζαντινά τείχη της Ιεράπετρας έγιναν αντικείμενο αρχαιολογικής έρευνας, ανασκαφής και αποκατάστασης του χώρου σχετικά πρόσφατα, την περίοδο 2006-2008.

Πηγές

Νίκος Μ. Γιγουρτάκης, άρθρο στην ιστοσελία archaiologia.gr - Οχυρώσεις της Κρήτης (Μέρος 2ο), 8 Ιουνίου 2015

Ιστοσελίδα blog your heritage-ΕΠΑΛ Ιεράπετρας - Τα Βυζαντινά Τείχη της πόλης

Πληροφορίες και επισήμανση θέσης: Παύλος Λιοντάκης