Το χωριό του Μαγουλά είναι από τα πρώτα χωριά που κατοικήθηκαν στο Οροπέδιο. Είναι το πιο ψηλό χωριό στο Οροπέδιο, αφού το τελευταίο του σπίτι βρίσκεται σε υψόμετρο πάνω από τα 900 μέτρα. Είναι ένα από τα πιο όμορφα χωριά του Οροπεδίου, καθώς σε όλο το χωριό είναι χτισμένο ανάμεσα σε δέντρα και γύρω από το χωριό υπάρχουν μικρά άλση. Παράλληλα, έχει και μια πανοραμική θέα στο λασιθιώτικο κάμπο. Στο Μαγουλά πρόσφατα βρέθηκαν και μινωικοί τάφοι στις παρυφές του χωριού. Μέσα από το χωριό περνάει ένας αγροτικός δρόμος που καταλήγει στην όμορφη κοιλάδα του Κλώρου, την οποία καλλιεργούσαν παλαιότερα οι κάτοικοι του χωριού και παρήγαγαν πληθώρα αγροτικών προϊόντων, όπως αμύγδαλα, κρασί, σιτάρι κ.ά.
Το τοπωνύμιο του χωριού πιθανόν να προέρχεται από το επώνυμο του πρώτου οικιστή, που πρέπει να ήταν Μαγουλάς, όπως έγινε και με πολλά χωριά της επαρχίας (Λαγού, Τζερμιάδω, Φαρσάρω κ.λπ.). Υπάρχει άλλη μια εκδοχή ότι προήλθε από την μορφολογία της τοποθεσίας που έχει κτιστεί, καθώς καλύπτει όλη την πλευρά ενός λόφου που είναι σαν μάγουλο ανθρώπου. Η πιο πιθανή ετυμολογία πρέπει να είναι η πρώτη για διάφορους λόγους. Το επώνυμο του πρώτου οικιστή Μαγουλά υπάρχει και σήμερα στο Ηράκλειο ως Μαγουλάκης. Παράλληλα, το 1583 αναφέρεται ως Magula Mettocchio από τον ιστορικό Καστροφύλακα (Κ 104) στα μετόχια της επαρχίας Λασιθίου, αλλά δεν αναφέρει αριθμό κατοίκων.
Ο Ιστορικός Βασιλικάτα στον κατάλογο των μετοχιών της επαρχίας αναφέρει το Magula Metochio με 15 σπίτια (Μνημεία Κρητης Ις τ. V, σ.28). Σε σχέση με τα άλλα μετόχια ήταν μεγαλύτερο. Τα βενετικά έγγραφα αναφέρουν ως μετόχια τους πρώτους οικισμούς της επαρχίας, γιατί η Βενετία απαγόρευε τη μόνιμη κατοίκηση των ενοικιαστών των κτημάτων της επαρχίας, τα οποία ανήκαν στο βενετικό δημόσιο, και δεν επέτρεπαν το κτίσιμο μονίμων κατοικιών. (Βλ. σχετικά, Σ.Γ. Σπανάκης, Συμβολή στην ιστορία τού Λασιθίου κ.λπ.).
Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Magula με 9 οικογένειες (Ν. Σταυρινίδη, Μεταφράσεις, Β', σ.136).Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Maghula με 25 οικογένειες (Pashley, Travels in Crete, II, 321). Τούρκοι δεν κατοίκησαν στο Λασίθι. Το 1881 αναφέρεται ως Μαγουλάς στο δήμο Ψυχρού με 161 κατοίκους. Το 1900 είναι στον ίδιο δήμο με 143 κατοίκους. Το 1920 έχει δική του κοινότητα με 130 μονίμους κατοίκους. Το 1928 αναφέρεται και πάλι στην κοινότητα Ψυχρού με 201 κατοίκους, το 1940 με 223, το 1951 με 208, το 1961 με 152, το 1971 με 121, το 1981 με 111, το 1991 με 113 και το 2001 με 94 μονίμους κατοίκους.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο μαλικιανέ αγασί της επαρχίας Λασιθίου ήταν ο Χανιαλής (καταγόταν από τα Χανιά και γι' αυτό ονομαζόταν έτσι) και το όνομά του ήταν Ζαδέ Αχμέτ αγάς. Αυτός είχε τη θερινή του κατοικία στο Μαγουλά, όπου είχε κάνει και μια βρύση, που σώζεται μέχρι σήμερα. Πλούτισε από το μαλικιανέ του Λασιθίου. Το 1720 άλλαξε το φορολογικό σύστημα των μουκατά(δων), δηλαδή το φόρο της αγροτικής παραγωγής, ο οποίος ενοικιάζονταν κάθε χρόνο και καθιερώθηκε η ενοικίασή του εφ' όρου ζωής του ενοικιαστή, γνωστό με τη λέξη μαλικιανέ. Μαλικιανέ αγασί ήταν ο ενοικιαστής του φόρου. (Βλ. Ν. Σταυρινίδη, Μεταφράσεις Δ' σ.68). Ήταν ο πλουσιότερος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Κρήτη. Διάφοροι λόγοι είχαν προκαλέσει την καταδίκη του.
Για να αποφύγει τη θανάτωσή του κρύφτηκε στο Μαγουλά και από εκεί πήγε μαζί με το γραμματικό του, που καταγόταν από το Μαγουλά και λεγόταν Ντολαψής, στο μετόχι του, τη Μύρτο Ιεράπετρας. Πίστεψε τις καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις του διοικητή Μουσταφά Ρεσίτ Κιουταχή πασά και γύρισε στο Ηράκλειο. Τη νύκτα της 25ης Δεκεμβρίου του 1815 τον κάλεσε ο πασάς δήθεν φιλικά στο διοικητήριο, όπου τον έπνιξε ο ίδιος, όπως αναφέρει σε ένα εκκλησιαστικό βιβλίο ο παπάς του Μαγουλά. (Βλ. Ν. Σταυρινίδης, επιφυλλίδα στην εφημερίδα «Πατρίς» Ηρακλείου, 28-5-1964).
ΦΩΤ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου