Το Γεράνι Ώς Τρόπος Άντλησης Νερού

 

Πριν την εισαγωγή των αντλητικών ανεμόμυλων, η άντληση του νερού γινόταν με άλλες τεχνικές όπως το γεράνι, το βίντσι, ο σακιές, που η χρήση τους είναι κοπιαστική και όχι ιδιαίτερα αποδοτική.

To Γεράνι (ζυγοσταθμική δοκός  δ’ αντιβάρου) είναι ένας αρκετά διαδομένος ξύλινος μηχανισμός με Αιγυπτιακή προέλευση, που στην αρχαιότητα το έλεγαν κηλώνειον ή  ιμόνιον. Στηρίζεται στο φυσικό νόμο της βαρύτητας. Αποτελείται από ένα χοντρό ξύλινο κορμό δέντρου που είναι στερεωμένος στο έδαφος σε κατάλληλη απόσταση από το πηγάδι και η κορυφή του απολήγει σε διχάλα με δυο σκέλη(σχήμα V). Πάνω σε αυτό το V, προσαρμοζόταν με μια σιδερένια περόνη, ένα μακρύ και λεπτότερο ξύλο(αντένα), με διπλάσιο περίπου μήκος από ότι ο κορμός. 

Σε πολλές περιπτώσεις η αντένα αποτελούνταν από δύο κομμάτια ξύλου που ενώνονται μεταξύ τους. Στο κάτω άκρο της αντένας προσαρμόζεται μια βαριά πέτρα που φέρει μια τρύπα (ντοντόνα) και στο άλλο άκρο ήταν δεμένη η βουρλιά, ένα χοντρό σχοινί εγχώριας κατασκευής από την Ιεράπετρα όπου εκεί υπήρχε εγχώρια  βιοτεχνία της βουρλιάς. Το βάρος της πέτρας πρέπει να είναι λίγο μεγαλύτερο από το βάρος του δοχείου με νερό που χρησιμοποιείται ενώ το σχοινί  πρέπει να είναι μακρύ, ανάλογα με το βάθος του πηγαδιού. Στο άλλο άκρο του σχοινιού δένεται το δοχείο για την άντληση του νερού (ντενέκα) που είναι κατάλληλα διασκευασμένη με ένα ξύλο στη κορφή. Ο εργάτης κατέβαλε δύναμη για να κατεβάσει την αντένα  και να  γεμίσει με νερό το δοχείο. Η ανάσυρση όμως του νερού γινόταν ποιο άνετα, γιατί εξαιτίας του βάρους της πέτρας, ανασηκωνόταν η αντένα και επανερχόταν στη θέση της, παρασύροντας προς τα πάνω το δοχείο με το νερό. Αυτό γινόταν κατά επανάληψη, αρκετές φορές, ανάλογα με πόσο νερό χρειαζόταν ο αγρότης,  με  μια διαδικασία επίπονη, κουραστική και όχι ιδιαίτερα αποδοτική.

Ένα άλλο μεταγενέστερο μέσο άντλησης ήταν το βίντσι ή σβήγα. Ήταν ένας απλός μηχανισμός, που αποτελούνταν από ένα χοντρό κύλινδρο, που διαπερνούσε από το κέντρο του ένα σιδερένιος άξονας και στις άκρες του ήταν κατάλληλα λυγισμένος  ώστε να μπορεί ο εργάτης να τον περιστρέψει. Ο άξονας αυτός στηριζόταν σε ειδικά διαμορφωμένα υποστυλώματα από ξύλο που είχαν σχήμα χιαστεί.  Όλος ο μηχανισμός ήταν τοποθετημένος πάνω από το στόμιο του πηγαδιού. Το σχοινί τυλιγόταν ή ξετυλιγόταν γύρω από τον περιστρεφόμενο κύλινδρο, ανάλογα με την φορά που γυρνούσε ο άνθρωπος τον άξονα περιστροφής του κυλίνδρου. Πολλές φορές χρειαζόταν και δυο άτομα για να δουλέψει το σύστημα , ο ένας γύριζε τον κύλινδρο και ο άλλος τον κουβά με το νερό.

Ο σακιές ή (μαγγανοπήγαδο), ήταν ένας ποιο εξελιγμένος αντλητικός μηχανισμός, ανατολικής καταγωγής , όχι όμως πολύ γενικευμένης χρήσης,  ο τρόπος λειτουργιάς του ήταν λίγο περίπλοκος. Η περιστροφή του μηχανισμού του γινόταν από ένα υποζύγιο, που περπατούσε κυκλικά έλκοντας το ξύλο του σακιέ, όπως συνέβαινε στις φάμπρικες. Η κίνηση της τροχαλίας του σακιέ μεταδιδόταν σε ένα σύστημα μικρών κουβάδων  που γέμιζαν με νερό από το πηγάδι και όταν έφταναν στο στόμιο του πηγαδιού άδειαζαν και συνέχιζαν την κυκλική πορεία τους για να ξαναγεμίσουν με νερό. Και σε αυτό το αντλητικο μέσο η απόδοση του ήταν χαμηλή, παρουσίαζε πολλές ζημιές και επιπλέον χρειαζόταν και ένα ζώο για την περιστροφή του μηχανισμού.

Επίσης σε μερικές περιπτώσεις είχαμε την άντληση του νερού από μια σκέτη αναρροφητική αντλία που λειτουργούσε με το χέρι και ονομαζόταν χεραγώνι. Αργότερα αυτή η αντλία χρησιμοποιήθηκε  και στους ανεμόμυλους. Όσοι δεν διέθεταν τέτοιους μηχανισμούς άντλησης,  ανέσυραν το νερό από τα πηγάδια μόνο μια ντενέκα, που χώραγε δεκαοκτώ οκάδες (23 κιλά) περίπου και με τη βουρλιά, το χοντρό αυτό σχοινί κάνοντας του μερικούς  κόμπους κατά μήκος, ώστε να μην γλιστάρει κατά την ανέλιξη του από το πηγάδι. Για την άντληση του νερού τραβούσαν την βουρλιά, ‘’γροθιά-γροθιά’’, μια επίπονη προσπάθεια με αποτέλεσμα πολλές φορές να ματώνουν τα χέρια τους. Από τα παλαιά μέσα άντλησης  αυτό που χρησιμοποιούταν περισσότερο ήταν το γεράνι, τα υπόλοιπα είχαν ακόμα λιγότερη έως μηδαμινή εφαρμογή στο Οροπέδιο.Όλα όμως όσα είχαν χρησιμοποιηθεί πριν από τον ανεμόμυλου ήταν χαμηλής απόδοσης και κύριος ήταν πολύ κοπιαστικά. Γιαυτό και ο κάμπος δεν γνώρισε ανάπτυξη και έμεινε ακαλλιέργητος για πολλά χρόνια.

https://sites.google.com/site/aiolikoparkotontheon/palaioi-tropoi-antleses

ΦΩΤ - deredakis.blogspot.com  / kithiraikanea.blogspot.com