Ο λαϊκός καλλιτέχνης Αριστείδης Χαιρέτη, Γυαλάφτης στη λίμνη Βουλισμένη - του Κωστή Μουδάτσου

 ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΧΑΙΡΕΤΗΣ , ΓΙΑΛΑΥΤΗΣ.

Του Κωστή Μουδάτσου

Μετά τα δεινά της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων, μετά την παγερή σιωπή και τη κλεισούρα που επέβαλε η πανδημία, οι μουσικές εκδηλώσεις, οι συναυλίες, το θέατρο και όλες οι μορφές της Τέχνης επιστρέφουν! Να ζεσταθούν οι ψυχές και να πάρει τον ανήφορο της ζωής ξανά ο νους! Να γίνει πάλι η Τέχνη, το φάρμακο της ψυχής μας και το φως του νου μας!

Δυο χρόνια έμεινε στο πάγο η Τέχνη! Δυο χρόνια σιωπής και βουβαμάρας που μας κάνουν να εκτιμούμε ακόμη περισσότερο την αξία των ζωντανών εμφανίσεων και της άμεσης επικοινωνίας με τους ανθρώπους της Τέχνης. Στα δυο αυτά χρόνια οι καλλιτέχνες υπόφεραν. Έδωσαν αγώνα για την επιβίωση και την αξιοπρέπεια τους! Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι Δήμοι και γενικότερα οι θεσμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης να στηρίζουν σήμερα τους ανθρώπους της Τέχνης και του Πολιτισμού!

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό που σμίγομε σήμερα για να μιλήσομε για το έργο και να τιμήσομε ένα λαϊκό καλλιτέχνη, τον Αριστείδη Χαιρέτη, τον Γυαλάφτη! Ο Αριστείδης είναι γέννημα θρέμμα των Ανωγείων και του Ψηλορείτη! Ενός χωριού που κάηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς δυο φορές από τους τούρκους και μια από τους ναζιστές γερμανούς. Αδούλωτες ψυχές κατοικούν στα ορεινά χωριά μας.

Ενός χωριού που γέννησε μια σπουδαία προσωπικότητα που με όπλο τη λύρα και το τραγούδι στάθηκε κόντρα στο φασισμό και στη δικτατορία, υπηρέτησε το λαϊκό πολιτισμό κι έγινε σύμβολο του Έλληνα και της ελληνικότητας, του Νίκο Ξυλούρη. Άλλωστε ο Ψηλορείτης, τα Λευκά Όρη και τα Λασιθιώτικα Βουνά ήταν και είναι τα κάστρα της λευτεριάς. Κι έτσι πρέπει να μένουν κόντρα στους ψευτοκαπετανισμούς και σε φαινόμενα παρακμής και σήψης! Με τις μαντινιάδες, με το φιλότιμο, με την φιλοξενία και με τους ανθρώπους του μόχθου ενάντια στις κοινωνικές αδικίες, με τις κοινωνίες ενάντια στο πόλεμο.

Με τα τραγούδια της φωτιάς, στον αγώνα για τη λευτεριά και την ειρήνη στους δρόμους και στις πλατείες, όπως έλεγε και ο συντοπίτης μας, ο Νίκος ο Κούνδουρος!

Έλεγε η μάνα του, η Μηχαλιορηνάκι, «δεν το γέννησα εγώ παιδί μου. Άνοιξε η γης και τον πέταξε πάνω» Η ίδια τον ονόμασε Γυαλάφτη! Ο Αριστείδης είναι γέννημα του λαϊκού πολιτισμού της Κρήτης! Εδώ στα μέρη που γεννήθηκε ο Βιτσέντζος Κορνάρος, στα μέρη με την πλούσια παράδοση στη μαντινιάδα και στο λαϊκό πολιτισμό, στα μέρη του Λυραρογιάννη, της Μαρίας Λιουδάκη, του Δυαλινομιχάλη, του Κωστή Φραγκούλη, του Νίσπιτα, του Κιρλίμπα και του Καλογερίδη και άλλων σπουδαίων συνεχιστών της λαϊκής δημιουργίας, τιμούμε απόψε ένα σπουδαίο κι ευρηματικό λαϊκό ποιητή, τον Αριστείδη Χαιρέτη, τον Γυαλάφτη!

Όπως τον βλέπω, νοιώθω τη συγκίνηση του, για την αποψινή σας παρουσία και την αγάπη που του προσφέρετε! Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος άνθρωποςΈχω να το λέω και θα συνεχίσω να το λέω, ο λαός της Κρήτης, ξέρει να αγαπά και να τιμά τους λαϊκούς καλλιτέχνες! Κι επειδή είμαι από χωριό και στις φλέβες μου τρέχει χωριάτικο αίμα, έχω μάθει να σέβομαι και να εκτιμώ τις αρετές και τα προτερήματα των ανθρώπων, που υπηρετούν το λαϊκό μας πολιτισμό.

Αγαπώ τους έξυπνους ανθρώπους, τους ευρηματικούς, την ευγένεια, τη φιλοξενία και το φως. Σέβομαι το ιερό δικαίωμα του καθενός, να έχει τη δική του άποψη, να πειραματίζεται, να αγαπά και να πονεί, και πάνω από όλα , να αισθάνεται άνθρωπος, που είναι γεμάτος με το άγιο πάθος του παιγνιδιού της ζωής!

Ο Αριστείδης Χαιρέτης έχει τη δική του γοητεία, τη δική του χάρη. Έχει βάθος στη μαντινιάδα του, είναι ευρηματικός και προσεχτικός. Για τον Αριστείδη, λαϊκός πολιτισμός σημαίνει αξιοπρέπεια, μοναξιά, αγάπη και πόνος, χωρίς δόξες και ματαιοδοξίες, εγωισμούς και ψευτοκαπετανισμούς! Παρατηρεί αυτά που ενώνουν την κοινωνία, αγαπά την ομορφιά, υμνεί τον έρωτα, εμπνέεται από μεγάλες στιγμές όπως είναι ο θάνατος και τον θλίβει η κοινωνική αδικία! Είναι σεμνός κι έχει το δικό του τρόπο έκφρασης! Σαν έφευγε ο γιος του για το πανεπιστήμιο τον αποχαιρέτησε λέγοντας,

«Πορπάτηξα το, το βουνό και στην κορφή του βγήκα

Μα τη πηγή να πιω νερό στα χαμηλά τη βρήκα!»

Η μαντινάδα είναι ο λαϊκός τρόπος έκφρασης στο νησί μας και ο Γιαλαύτης είναι πηγαίος που ενώ στηρίζεται σε παραδοσιακές φόρμες και τεχνικές, έχει τα δικά του πετάγματα, τα δικά του ξεπετάγματα. Εισάγει τα δικά του στοιχεία, κάνοντας τις δικές του υπερβάσεις. Έτσι κι αλλιώς, ακολουθώντας το δικό του, μοναχικό δρόμο, κόντρα στις ισχύουσες νοοτροπίες, επιβάλλεται σαν ξεχωριστή προσωπικότητα, με έξυπνο χιούμορ αλλά και δημιουργώντας απρόσμενες καταστάσεις και τελειώματα. ! Κι όταν χορεύει με το δικό του τρόπο, ακούει τη λύρα να βγαίνει από το χώμα στα πόδια του! Έχει τη δικιά του φιλοσοφία για τη ζωή!

Στη κούπα του βελανιδιού χίλιοι καλοί χωρούνε

Μα δυο κακοί να ζήσουνε στον κόσμο δεν μπορούνε!

Η κόντρα του νου και της καρδιάς, η αγάπη και ο πόνος, η αντισυμβατική συμπεριφορά και η παρατηρητικότητα δημιουργούν απρόσμενες κι εκπληκτικές εικόνες με εναλλασσόμενα συναισθήματα. Κι επειδή δρόμος πάει κι απάνω, πάει και κάτω, ο Αριστείδης Χαιρέτης διάλεξε την ανηφόρα της μοναξιάς, της αγάπης, της αξιοπρέπειας και του παιγνιδιού της ζωής, αφήνοντας πίσω του ξεπερασμένες και παρακμιακές συνήθειες, νοοτροπίες και ταχτικές.

Με λόγο ουσίας και στοχασμό, με προσωπικό στυλ, ο Αριστείδης Χαιρέτης, προσφέρει μαντινιάδες που χαρακτηρίζονται από οξυδέρκεια, ποιότητα και προκαλούν το ενδιαφέρον και τις αισθήσεις μας. «Οι λέξεις πρέπει να ταιριάζουν σαν τα χρώματα στη Φύση, μέσα στις μαντινάδες. Η φαντασία μου δεν κοιμάται ποτέ! Ξυπνώ καμμιά φορά κι έχω έτοιμη μαντινάδα. Όταν πιάσω το θέμα, ο νους μου ξενυχτά για να βρει τις σωστές λέξεις!»

Ο Αριστείδης Χαιρέτης, ο Γιαλαύτης, γεννήθηκε το 1946, σε δύσκολες εποχές, σε ζόρικους και χαλεπούς καιρούς! Είναι γιος του Στεφανή και της Ειρήνης Χαιρέτη.

Η φτώχια και ο αγώνας της επιβίωσης αλλά και η αξιοπρέπεια χαρακτηρίζουν τα χωριά μας, εκείνη την εποχή. Τον καιρό εκείνο, ο βοσκός είχε τα δικά του χαρακτηριστικά. Έξυπνος, πολυεργαλάς, θυμόσοφος, αγωνιστής στην επιβίωση αλλά και θεματοφύλακας της παράδοσης. Οι βοσκοί ήταν και θεματοφύλακες της λευτεριάς όπως όλοι οι κάτοικοι του νησιού μας! Πόσοι βοσκοί δεν είχαν τον Ερωτόκριτο στο σακούλι, το θιαμπόλι στο χέρι και χόρευαν τραγουδώντας, πάνω στους βράχους και στις άκρες των φαραγγιών! Βοσκός ξεκίνησε τον αγώνα της επιβίωσης αλλά στην πορεία έκανε πολλές δουλειές για να ζήσει, όμως η μαντινάδα κι ο έρωτας είναι εκείνα που του τρώνε τα μυαλά! Στη μάντρα, στο μιτάτο, είχε ένα τετράδιο και σημείωνε μαντινάδες. Σήμερα ζει στο χωριό του, στα Ανώγεια μαζί με τη Δέσποινα Πρίμπου.

Έχουν δυο παιδιά, το Στεφανή και τον Βασίλη. Μουσικοί κι εκείνοι με σπουδές στη μουσική! Κι όπως λένε οι παλιοί, πίσω από ένα ζόρικο άντρα κρύβεται μια ζόρικη γυναίκα! Η Δέσποινα έχει σημαντική παρουσία στην κοινωνία. Καθηγήτρια, διευθύντρια του Λυκείου για πολλά χρόνια στήριξε και στηρίζει τον Αριστείδη κι εκείνος δηλώνει και σήμερα ερωτευμένος μαζί της! Χαίρεσε να τους κάνεις παρέα και να κουβεντιάζεις μαζί τους! Πρώτα απόλα είναι άνθρωποι και χουβαρντάδες κι αγαπούν τους φίλους τους!

Το 1996, οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, μας προσφέρουν την πρώτη έκδοση μαντινάδων του Αριστείδη Χαιρέτη. Σε τούτη την έκδοση, σπουδαία είναι η συμβολή του Μήτσου Σταυρακάκη, που πίστεψε στον Γιαλαύτη, κι επέλεξε από έξη χιλιάδες μαντινάδες, αυτές που περιέχονται στο βιβλίο με τίτλο, «Τι μαντινάδα να σου πω».

Η δεύτερη συλλογή μαντινάδων , «Λιγότερο από μια στιγμή» έρχεται από τις εκδόσεις ΣΕΙΣΤΡΟ, σε επιμέλεια του Λουδοβίκου των Ανωγείων.

Η τρίτη παρουσία, «Το Μονοπάτι του σεβντά», ξεκινά το ταξίδι της, το 2017, σε επιμέλεια του Μανόλη Ταξειδαράκη.

Πολλοί καλλιτέχνες της κρητικής μουσικής μελοποιούν, από πολύ παλαιοτέρα, μαντινιάδες του Αριστείδη Χαιρέτη. Πολλές επιτυχίες που τραγουδιούνται χρόνια τώρα, στις παρέες και στα γλέντια, αλλά και στις μοναχικές στιγμές.

Η μαντινάδα για τον Αριστείδη είναι η γλώσσα της Κρήτης. Είναι έκφραση ψυχής, στιγμή αλήθειας κι ο ίδιος αισθάνεται σαν μια μάνα που γεννά, από τα 25 χρόνια του, που γέννησε τη πρώτη μαντινιάδα. Είναι, όπως λέει, οι πεταλούδες στον ουρανό της Άνοιξης, που τις πιάνει μια- μια με το χέρι του, τις βλέπει λίγο …και τις αφήνει πάλι ελεύθερες! Η μαντινάδα είναι το όπλο του Γιαλαύτη. Με αυτήν εκφράζεται, με αυτήν αναζητεί την αγάπη, τον έρωτα, τη ζωή, το θάνατο, τη Φύση και τη μοίρα…. Ο λόγος του είναι συγκεκριμένος και στοχευμένος. Αναφέρεται σε συγκεκριμένα γεγονότα και περιστάσεις. Βγαίνει μέσα από εύστοχες στιγμές.

Με τον δεκαπεντασύλλαβο, τη μαντινιάδα, βρίσκει τον τρόπο να εκφράζεται και να παρουσιάζει τις σκέψεις του, τους πόθους του, τις ιδέες και τα πάθη της ψυχής του. Ένας χείμαρρος από λέξεις, εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις και βιώματα. Με τον έρωτα και τη δύναμη της αγάπης. Λεπτά, ανθρώπινα συναισθήματα, γιομάτα αγάπη, πόνο, έρωτα, χιούμορ και ζωή! Δεν μπορεί να φανταστεί τη ζωή του χωρίς μαντινάδα και αγάπη! Η μαντινάδα τον λυτρώνει!

Από την άλλη, οι μεστές μαντινιάδες του Αριστείδη, βοηθούν εμάς να ξαναβρίσκομε θάρρος στη ζωή, στον έρωτα, στο παιγνίδι της ζωής! Κι όπως λέει:

«Όλοι περαστικοί ‘μαστε σε τούτουσες τους τόπους

Τι πιο ωραίο να ‘σαι απλός και ν’ αγαπάς τσ’ αθρώπους»

Κι επειδή τιμούμε σήμερα τον Αριστείδη Χαιρέτη, σαν άνθρωπο του λόγου, της τέχνης και του λαϊκού μας πολιτισμού, στο πρόσωπο του τιμούμε κι όλους εκείνους που υπηρέτησαν δημιουργικά, τη τέχνη και το πολιτισμό του τόπου μας! Η ποίηση και οι μαντινάδες στην Κρήτη είναι σπουδαία υπόθεση. Υπάρχουν πολλοί που με διάφορους τρόπους υπηρετούν την Τέχνη από το δικό τους μετερίζι. Και ακόμη υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν και τιμούν τους λαϊκούς καλλιτέχνες!

Και να ξέρετε πως, ότι έχει μέσα του αντίθετες τάσεις συμφωνεί με τον εαυτό του. Είναι η αρμονία των αντίθετων τάσεων, όπως η λύρα με το δοξάρι.

«Πουλί που σου ‘χει τα φτερά η μοίρα τσακισμένα

Με τα δικά μου πέταξε, κι ας τσακιστούν κι εμένα!»

Έτσι λέει ο Αριστείδης κι εγώ το λέω και θα έχω να το λέω, ότι πρέπει να αγαπούμε και να προσέχομε σαν τα μάτια μας, τους λαϊκούς καλλιτέχνες του τόπου μας!

Να αγαπούμε τους λαϊκούς μας καλλιτέχνες, τους ποιητές της ψυχής μας!

(εκδήλωση στον Άγιο Νικόλαο για τον Αριστείδη Χαιρέτη, στις 16/6/2022)\, στη Λίμνη)