Ζουρίδες και άρκαλοι των Χανίων

 Μετά την κατά λάθος σύλληψη στον Ομαλό, σε παγίδα ζουρίδας, ενός κρητικού αγριόγατου (Felis silvestris cretensis) επιβάλλεται η παρουσίαση των δυο μεγαλύτερων (μετά τον αγριόγατο) υπεραρπακτικών θηλαστικών της Κρήτης.

Πρόκειται για την καθ’ ημάς ζουρίδα ή πετροκούναβο ή Ικτίδα της οξυάς (Martes Foina) και τον Αρκαλο ή ασβό (Meles meles).

Το κρητικό υποείδος η ζουρίδα ονομάζεται και Ικτις της Κρήτης (Martes foina bunites). Ολως περιέργως στα ισπανικά zorro (ζόρο) σημαίνει αλεπού ενώ στο πεντάγλωσσο λεξιλόγιο τεχνικών όρων του Γ. Χαλκιόπουλου ως ζουρίδα αναφέρεται ο αίλουρος της Κρήτης (αγριόγατος)!

Ζούρα σημαίνει πάλι κατακάθι (για λιπαρά υγρά), λέξη προερχόμενη από τα Ιταλικά (usura) και σχετίζεται ίσως στην ονομασία του συγκεκριμένου ζώου με τις οσμηρές ουσίες που εκρίνουν οι πρωκτικοί αδένες του!

Ο ασβός (ως όνομα) προέρχεται από το μεσαιωνικό άσβος, το οποίο πάλι προέρχεται ίσως από το αρχαίο “άψοος” μεταφορικά ο δειλός, ο υπερβολικά συνεσταλμένος. Τρόχος ο κοινός ή ασβός ή άρκαλος, τουρκιστί άρκαλον (arkalon).

Εις την Κρητική διάλεκτο άρκλα (ιταλικά arca) σημαίνει μνήμα, τάφος. Ισως επειδή ο ασβός ζει μέσα στην γη να ονομάστηκε άρκαλος.

Η Ικτίς της Οξυάς και ο ασβός ανήκουν στην οικογένεια Μουστελίδες (Mustelidae) η οποία είναι μια από τις πιο σημαντικές και περίπλοκες ομάδες σαρκοφάγων και περιλαμβάνει θηλαστικά σε μικρό ή μέτριο μέγεθος.

Βασικά χαρακτηριστικά ανατομικά γνωρίσματά τους είναι το επίμηκες σώμα και τα κοντά πόδια, τα οποία καταλήγουν συνήθως σε 5 δάκτυλα με σουβλερά νύχια.

Αρκετά είδη έχουν αναπτυγμένους πρωκτικούς αδένες κι εκκρίνουν πολύ οσμηρές ουσίες. Μερικά είναι δακτυλοβάμονα και άλλα ημιπελματοβάμονα ή πελματοβάμονα. Οσα είδη ζουν στο νερό έχουν τα δάκτυλα ενωμένα με μεμβράνα.

Ο τυπικός οδοντικός τύπος των Μουστελιδών είναι 1: 3/3 C: 1/1 PM: 2-4/2-4 M: 1/1-2

Τα περισσότερα είδη είναι αρπακτικά και κυνηγούν πολλά μικρά ζώα της στεριάς. Ορισμένα, όπως η κοινή ενυδρίς (βίδρα) βασικά τρέφονται με ψάρια, ενώ η θαλάσσια ενυδρίς τρώει κυρίως μαλάκια και μόνον ο ασβός είναι παμφάγος. Το κεφάλι οποιουδήποτε τυπικού ατόμου της οικογένειας είναι λεπτό, το ρύγχος κοντό, τα αφτιά μικρά και στρογγυλά και το κρανίο πλατύ και κάπως επίπεδο. Το δε μήκος της ουράς ποικίλει ανάλογα με το είδος. Ορισμένα είδη της οικογένειας είναι νυκτόβια (όπως ο ασβός και η ζουρίδα) και άλλα ημερόβια.

Οι νυφίτσες ζουν κυρίως στο έδαφος και οι ασβοί σε υπόγειες στοές, πολλά άλλα είδη πάνω στα δέντρα, άλλα στα γλυκά νερά (ρέματα, ποτάμια, λίμνες, βάλτους) και άλλα μέσα στη θάλασσα ή στις ακτές της.

Με βάση τις ανατομικές διαφορές και τη συμπεριφορά των ζώων πολλοί ζωολόγοι χωρίζουν την οικογένεια σε 5 υποοικογένειες: Μουστελίνες (εδώ ανήκει το κουνάβι και η νυφίτσα), Μελιβορίνες, Μελίνες (εδώ ανήκουν οι ασβοί), Μεφιτίνες και Λουτρίνες.

Η ζουρίδα έχει μήκος 43-55 εκατοστά, μήκος ουράς 22-30 cm και βάρος 1,2-2 κιλά. Εχει διάρκεια κυοφορίας 8-9 μήνες και γεννά 2-4 μικρά. Είναι έξυπνο ζώο κι έχει αεροδυναμικό σώμα. Στην ελεύθερη φύση μεταφέρει η ζουρίδα τα θηράματά της στο κρησφύγετό της. Εάν ανακαλύψει περιοχή με περισσότερα θηράματα μεταφέρει το καθ’ ένα στη φωλιά της επιστρέφοντας μετά για να κυνηγήσει το επόμενο.

Μόνο όταν δεν βρει τίποτε επιστρέφει και αρχίζει να τρώγει. Εαν όμως μπει μέσα από στενή οπή σε κοιτώνα με πουλερικά μην μπορώντας να τα μεταφέρει τα σκοτώνει όλα και αρχίζει να τα τρώγει!

Κουρασμένη και χορτασμένη από το πολύ φαγητό, όχι λίγες φορές αποκοιμιέται στον χώρο του εγκλήματος!

Στους αγρούς και τα όρη δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο διότι τα άγρια θηράματά της προλαβαίνουν να απομακρυνθούν. Κυνηγά μέσα σε μια ακτίνα 3 και πλέον χιλιομέτρων. Πριν 11 χρόνια περίπου καθαρίστηκε από τα φυτά ένα ερειπωμένο σπίτι στην Αμπεριά το οποίο ήταν η φωλιά ζουρίδων. Αποτέλεσμα; Μέχρι στο Δημοτικό Κήπο επέδραμαν όπου βρέθηκαν μισοφαγωμένες δεκαοκτούρες και περιστέρια.

Είχε καταστραφεί η κατοικία τους και η συνήθεια διαβίωσής τους θηρεύοντας αρουραίους.

Αν και δεν αναρριχώνται στα δέντρα τόσο καλά όπως οι Ικτίδες των Πεύκων (Martes martes) ανεβαίνουν και στα δέντρα και στα μπαλκόνια.

Αποτέλεσμα: Πριν τις Δεκαοκτούρες του Δημοτικού Κήπου τη νύφη την πλήρωσαν τα καναρίνια του μπαλκονιού μου στον 1ο όροφο!

Παλαιότερα μέχρι τη δεκαετία του’70 ήταν η γούνα της ζουρίδας περιζήτητη και άριστη ποιοτικά. Γι’ αυτό είχαν έλθει στα Χανιά γουναράδες από τη Μακεδονία και είχαν ανοίξει καταστήματα στην οδό Κόρακα. Το τελευταίο κατάστημα πρέπει να έκλεισε τη δεκαετία του ’90. Στη δεκαετία του ’60 οι βοσκοί στα Ορη και στα βουνά έστηναν παγίδες για τη ζουρίδα γιατί για κάθε προβιά έπαιρναν μια χρυσή λίρα! Ετσι είχε περιορισθεί ο πληθυσμός τους μαζί και των αγριόγατων που έπεφταν σε τέτοιου είδους παγίδες. Σήμερα πλέον δεν τις θηρεύει κανείς και έχουν μπει στην πόλη και κατοικούν σε παλιά και ερειπωμένα σπίτια θηρεύοντας αρουραίους! 

Φοβούνται τα σκυλιά και γι’ αυτό με τα πολλά αδέσποτα αναγκάστηκαν να περιορίσουν τη δράση τους μέσα στην πόλη!

Το πετροκούναβο κινείται περισσότερο πάνω στο έδαφος παρά στα δέντρα. Το “κούνα” είναι σλαβική λέξη και καλό θα ήταν να βρεθεί μια ελληνική χαρακτηριστική λέξη για το θηλαστικό αυτό αντί των πολλών που δεν ξέρουμε τι σημαίνουν.

Νομίζω ότι το “Ικτις” ταιριάζει και στην κομψότητα του ζώου αυτού!

Ο ασβός πάλι είναι ένα αγαπητό θηλαστικό μήκους 60-90 εκατοστών (μήκος ουράς 12-24 cm) και βάρους 7-13 κιλών το καλοκαίρι ενώ το χειμώνα έχει βάρος 16-24 κιλά.

Απαντάται σ’ όλη την Ευρώπη εκτός της βόρειας Σκανδιναβίας, Ισλανδίας, Κορσικής, Σαρδηνίας, Σικελίας και Κύπρου. Ενώ η Ικτις της Οξυάς απαντάται στην Νότια και Κεντρική Ευρώπη (εκτός Βρεταννικών Νήσων, Σικελίας, Κορσικής Σαρδηνίας και Βαλεαρίδων Νήσων).

Ο ασβός ενεργοποιείται για να αναζητήσει την τροφή του τη νύχτα και τη χαραυγή. Κινείται στην περιοχή του μόνος και σκάβει το χώμα για να βρει ρίζες. Τρώει τα πάντα: Φρούτα, ρίζες, μικρά θηλαστικά, ερπετά, έντομα, πτώματα! Ζει με το ζευγάρι του εφ’ όρου ζωής σε υπόγεια στοά σε βάθος μεγαλύτερο των 3 μέτρων.

Κοίτεται δε σε απόσταση 5-10 μέτρων από την είσοδο της σπηλιάς του. Για κάθε νέα γεννιά σκάβεται ένα καινούργιο “διαμέρισμα” στην ίδια “πολυ-κατοικία”. Δημιουργείται έτσι ένα πολύπλοκο σύστημα το οποίο περιλαμβάνει αγωγούς εξαερισμού, εξόδους κινδύνου, εισόδους και χώρους αποχωρητηρίου!

Εχουν βρεθεί “κάστρα” ασβών με 40 εξόδους των οποίων οι σωλήνες κοίτονταν σε περισσότερα επίπεδα και είχαν συνολικό μήκος έως 100 μέτρα!

Τις κρύες μέρες και νύχτες του Χειμώνα πέφτουν οι ασβοί όπως και η φαιά αρκούδα σε χειμερία ησυχία αλλά όχι νάρκη. Τρώνε μέσα στην φωλιά τους; Οχι! Καταναλώνουν το λίπος που συσσώρευσαν κατά το φθινόπωρο!

Γεννούν 1-5 μικρά (τις πιο πολλές φορές 2) τα οποία είναι στην αρχή τυφλά και κουφά, με ασπριδερό τρίχωμα.

Ανοίγουν τα μάτια μετά από 30 μέρες και θηλάσονται 3 μήνες περίπου. Η διάρκεια της κυοφορίας ποικίλει ανάλογα με την αδράνεια του βλαστικού κυστιδίου. Το γονιμοποιημένο ωάριο διαιρείται και σχηματίζει βλαστικό κυστίδιο το οποίο χρειάζεται αρκετό χρονικό διάστημα, για να προσκολιέται στα τοιχώματα της μή

τρας.

 Η κανονική κυοφορία διαρκεί 60 μέρες. Δηλαδή η εξέλιξη του εμβρύου.

Παλαιότερα στα Χανιά αλλά και σ’ όλη την Ελλάδα οι ασβοί θεωρούνταν επιβλαβή ζώα και ήταν επικηρυγμένοι. Ετσι ξεγενίστηκαν πολλοί στην ύπαιθρο χώρα. Τελευταία ο πληθυσμός τους έχει ανακάμψει αλλά σοβαρός τους εχθρός είναι τα αυτοκίνητα καθότι ο ασβός δεν τρέχει πολύ γρήγορα!

ΠΗΓΗ https://www.haniotika-nea.gr/zo