Τα Φιλίσια Του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων

Τα Φιλίσια είναι χωριό του Δήμου Ν. Καζαντζάκη - Αστερουσίων, κτισμένο στη κορυφή ενός καταπράσινου καλλιεργημένου λόφου με αμπέλια και ελιές, σε υψόμετρο 340 μέτρων. Στο χωριό που απέχει μόλις 24,5 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, σήμερα ζουν 32 οικογένειες και συνολικά 59 κάτοικοι.

Κοντά στο χωριό βρίσκονται τα ερείπια του παλαιότερου οικισμού που αναφέρεταια από τον “Καστροφύλακα” με το όνομα FELISSIA, ενώ για πρώτη φορά γίνεται μνεία του οικισμού το έτος 1271 μ.Χ σε συμβόλαια του συμβολαιογράφου του Χάνδακα PIETRO SCARDON. 

Σύμφωνα με το παραπάνω συμβόλαιο, ένας Ενετός κάτοικος του Χάνδακα πωλεί σε άλλον Ενετό 100 μιστάτα(μονάδα μέτρησης όγκου των υγρών) γνήσιο Κρητικό κρασί από τα αμπέλια του στο χωριό FELISSIA. ‘Εκτοτε αναφέρεται σε διάφορες απογραφές κατά τα έτη 1577, 1583 και 1630 με το ίδιο όνομα και κατοίκους ‘Ελληνες αλλά και Τούρκους. 

Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται ότι τα Φιλίσια υπάγονται στο Δήμο Αγιών Παρασκιών με 56 Τούρκους κατοίκους, ενώ το 1900 με 8 μόνο κατοίκους. 

Στην απογραφή του 1920 δεν αναφέρεται πουθενά, καθώς το πιθανότερο είναι ότι μετά την επανάσταση του 1897, οι Τούρκοι κάτοικοι έφυγαν από το χωριό. 

Αναφέρεται ξανά στην απογραφή του 1928 σαν οικισμός της κοινότητας Βόνης με 99 κατοίκους, όλους πρόσφυγες που ήλθαν στο χωριό το 1924 με τά τη Μικρασιατική καταστροφή κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι οποίοι κατάγονται όλοι από το χωριό “Αξός” ή “Ναξός” της Καππαδοκίας, σημερινό Χασά-κιόι