Όταν Η Φτώχεια Έπνιγε Το Ρέθυμνο Και Το 1929 - Της Εύας Λαδιά

 Εκείνος που περνούσε από το Δημαρχείο Ρεθύμνου, παραμονή Χριστουγέννων του 1929, δεν μπορούσε να πιστέψει στα μάτια του. Ήταν βέβαια γνωστό ότι η φτώχια έδειχνε την πιο σκληρή της όψη από την απελευθέρωση και πέρα, αλλά η κατάσταση ξεπερνούσε κάθε όριο φαντασίας.

Μητέρες με πεινασμένα παιδιά στην αγκαλιά, που τουρτούριζαν από το κρύο, ανάπηροι, γέροι και ορφανά παιδιά δημιουργούσαν μια σύνθεση τόσο ξένη με το γιορτινό πνεύμα των ημερών.

Ήταν ένας όχλος προσωποποιημένης δυστυχίας, που είχε συγκεντρωθεί στο δημαρχείο μετά τη φήμη ότι θα έδιναν βοηθήματα. Και πράγματι.

Ο Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Τιμόθεος είχε κάνει έκκληση για μια ενεργή συμπαράσταση στους πάσχοντες συνανθρώπους και ο Σύλλογος Κυριών με το Λύκειο Ελληνίδων πήραν το ζήτημα πολύ στα σοβαρά.

Ευγενής άμιλλα σωματείων

Ο εκδότης της εφημερίδας «Δημοκρατία» Νίκος Ανδρουλιδάκης θα δημοσιεύσει λίγες μέρες αργότερα την «επίθεση» που δέχτηκε από δυο κυρίες των ευγενώς αμιλλώμενων σωματείων, οι οποίες απαιτούσαν αποκατάσταση της αλήθειας για το ποιος φορέας είχε συγκεντρώσει περισσότερα χρήματα. 

Η επιθυμία να προσφέρει κάθε σωματείο περισσότερα και να σκορπίσει χαμόγελα ευτυχίας στους αναξιοπαθούντες έφθανε στο σημείο μεγάλης κόντρας που κομψά βέβαια αλλά αρκετά δεικτικά σχολίαζε ο τοπικός τύπος. Τι άλλο να σχολίαζε σε μια επίσης πτωχή σε γεγονότα επικαιρότητα η κάθε εφημερίδα;

Σημασία έχει ότι ο έρανος σημείωσε μεγάλη επιτυχία γιατί μέσα σ' ένα πρωινό οι κυρίες συγκέντρωσαν αρκετά χρήματα, αφού κανένας δεν αρνήθηκε να βοηθήσει έστω κι από το υστέρημά του. Μόλις άνοιξαν τα κουτιά μετρήθηκε το σημαντικό ποσόν για την εποχή των 12.200 δρχ.

Στη γενική αυτή προσπάθεια αντιμετώπισης της φτώχειας ο Δήμος Ρεθύμνου είχε προσφέρει 9.500 δρχ., το Εφεδρικό Ταμείο δρχ. 3.000, το Μοναστηριακόν δρχ. 3.000 επίσης και ο Σύλλογος Κυριών 2.000.

Για την ιστορία θα αναφέρουμε τα ονόματα των κυριών που ξεπερνώντας τις αναστολές της εποχής βγήκαν στο δρόμο κι άπλωσαν χέρι επαιτείας για να χορτάσουν δυστυχισμένα πλάσματα.

Ήταν Λέλα Κούνουπα, Γεωργία Ζακάκη, Γαλάτεια Δέρα, Ιωάννα Ν. Παπαδάκη, Γεωργία Χαμαράκη, Δομενίκη Ανδρεάδου, Γεωργία Βλαστού, Μαρία Δερμιτζάκη, Αναστασία Δρανδάκη, Πηνελόπη Μιχελακάκη, Τελέσιλα Αναγνωστοπούλου, Σεβαστούλα Παντζάρη, Λέλα Σκευάκη, Ευφημία Στραπατσάκη, Δανάη Καφφάτου, Αργυρώ Δερμιτζάκη, Ιουλία Χονδρού, Αγλαία Σαββάκη, Άννα Λιλιτάκη, Αθηνά Μυλωνάκη και Λάουρα Σωτήρχου.

Συμμετείχαν όμως και νεαρές δεσποινίδες όπως οι: Ιφιγένεια Κιουρτσιδάκη, Θάλεια Δαφνομήλη, Ιφιγένεια Γαβαλά, Ευαγγελία Δροσάκη, Χρυσούλα Δάβη, Φανή Καλογρίδου, Ελευθερία Αντ. Λαμπάκη, Ειρήνη Περβολαράκη, Ευαγγελία Παπαδάκη, Γεωργία Τσάκωνα, Μαρία Γερμανάκη, Ελένη Ραφαηλίδου, Χαρίκλεια Πλυμάκη, Μαρία Ψυχουντάκη, Γεωργία Πισκοπάκη, Ευαγγελία Χαλκιαδάκη και Στέλλα Κουτρουμπά.

Μετά τη σχετική ειδοποίηση από τον τελάλη μαζεύτηκαν του Ρεθύμνου οι ταπεινοί στο δημαρχείο περιμένοντας. Αδιαφορούσαν για το κρύο, αφού σε λίγο και για φαγητό θα είχαν να αγοράσουν ίσως και για λίγο κάρβουνο ν' ανάψουν μαγκάλι.

Με το που άνοιξε το κουτί πέσαν όλοι πάνω να προλάβουν. Ευτυχώς που οι αρμόδιοι υπάλληλοι είχαν προβλέψει να ενισχύσουν την «άμονα» γιατί λίγο έλειψε να αναποδογυρίσει η κάσα με τα χρήματα.

Ευτυχώς η επιτροπή είχε προβλέψει και για τους δυστυχείς που δεν μπορούσαν να πάνε στο δημαρχείο για το βοήθημα. Με απόλυτη διακριτικότητα τους επισκέφθηκαν στο σπίτι τους οι άγγελοι καλοσύνης και τους έδωσαν το μερτικό τους για να περάσουν γιορτές.

Ικανοποίηση Επισκόπου

Το αποτέλεσμα ικανοποίησε ιδιαίτερα τον Επίσκοπο που κάνει δημόσιο ευχαριστήριο, μετά πολλών επαίνων, σε όσους συνεισέφεραν στον έρανο και το βλέπουμε δημοσιευμένο στην πρώτη σελίδα της Δημοκρατίας και μάλιστα στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο του 1930.

Η κατάσταση που επικρατεί γενικά στην πόλη απεικονίζεται και στα «ψιλά» της εφημερίδας που περιγράφει με μελανά χρώματα πόσο πτωχή ήταν η κίνηση παραμονή Πρωτοχρονιάς. 

Με μεγάλη δυσκολία ψώνισε ο κόσμος και μάλιστα λιγότερα και από τα απαραίτητα. Η δε συνήθεια των μποναμάδων μετά βίας τηρήθηκε από εκείνους που είχαν κάποια δυνατότητα.

Ενδιαφέρον και για τον πολιτισμό

Μπορεί το Ρέθυμνο να πεινούσε αλλά είχε πάντοτε μια ευαισθησία στα θέματα πολιτισμού. Έτσι δεν κλείνει την πόρτα στο αίτημα της Σητείας για ενίσχυση προκειμένου να τοποθετήσει αναμνηστική στήλη ή προτομή του Βιτσεντζου Κορνάρου. Και συμβάλει στο κατά δύναμιν.

Όταν ξεχείλισε το ποτήρι

Η ανέχεια όμως έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει.

Μπορεί κάποιοι να έκαναν υπομονή περιμένοντας καλύτερες μέρες αλλά οι κάτοικοι της ενδοχώρας «ακόνισαν» τη διάθεσή τους για επανάσταση. Κι η φτώχεια ήταν εχθρός. Θα την αντιμετώπιζαν δυναμικά. Άλλωστε δεν έμεναν άλλα περιθώρια.

 Μετά από πέντε χρόνων αφορία, ακόμα και οι εύποροι αγρότες άρχισαν να βιώνουν τη στέρηση. Και πάλαι ποτέ άρχοντες υποχρεώθηκαν να αγοράζουν λάδι με το σταγονόμετρο.

Ποιοι σήκωσαν το λάβαρο της επανάστασης; Μα ποιοι άλλοι; Ο Λαός του δήμου Αρκαδίου. 

Μαθημένοι στην άνεση, αφού διέθεταν τόσο σημαντικές περιουσίες οι Αδελοπηγιανοί δεν άντεχαν αυτή την πίεση.

Προχώρησαν σε συλλαλητήριο που έγινε στην Πηγή 26 Δεκεμβρίου Κεντρικός ομιλητής ήταν ο πρόεδρος της Κοινότητας Πηγής Γεώργιος Παπαδερός, που αναφέρθηκε στους λόγους που προκάλεσαν το συλλαλητήριο για τη λήψη μέτρων. 

Όπως τόνισε βασική αφορμή της τραγικής κατάστασης όλων ήταν εκτός από την ανύπαρκτη παραγωγή, και η χαμηλή τιμή του ελαιολάδου που δεν απέφερε τελικά στον παραγωγό ούτε τα έξοδά του. Τα χρέη συσσωρεύτηκαν, οι φόροι το ίδιο και δεν φαινόταν πουθενά διέξοδος στο τρομερό αδιέξοδο που είχε δημιουργηθεί.

Απαιτούσαν λοιπόν άμεση λειτουργία Αγροτικής Τράπεζας. Στη συνέχεια διαβάστηκε και εγκρίθηκε με το ζωηρό χειροκρότημα του κόσμου ψήφισμα που είχε ως εξής:

«Λαός τέως δήμου Αρκαδίου συνελθών σήμερον 26^ην πάνδημον συλλαλητήριον εις Πηγήν

Ψηφίζει:

Ζητεί λειτουργίαν αγροτραπέζης βραδύτερον εντός Ιανουαρίου, λήψιν μέτρων κατά συνεχούς υποτιμήσεως ελαίου, απαγορευμένης εντελώς πώλησεως σπορελαίων, ελευθερίαν πωλήσεως ελαιολάδου πάσης οξύτητος

Κατάργησιν ταμείου ελαιοπρονοίας

Αναστολήν πληρωμής χρεών έν έτος

Νομοθετικήν μέριμναν άμεσον για την παγίωσιν της αγροτικής και δημοσίας ασφαλείας

Την προστασία των πολυτέκνων

Επανίδρυσιν 44^ου Συντάγματος Ρέθυμνον

Άλλως αναγκασθώμεν κηρύξωμεν φοροστάσιον λόγω πραγματικής αδυναμίας».

Επιτροπή: Παπαδερός, Σταθάκης, Ανωμεριανάκης, Νεάκης, Κανακάκης, Περακάκης, Πισκοπάκης (Σ.Σ Τα μικρά ονόματα δεν αναφέρονται στο ψήφισμα).

Σύμφωνα με σχόλιο και της εφημερίδας «Δημοκρατία» το Ταμείον Προνοίας Ελαιοπαραγωγής είχε προκαλέσει την μήνι των αγροτών όλου του νομού και όχι μόνο των κατοίκων της δυτικής επαρχίας Ρεθύμνου.

Μπορεί όμως να ήταν στο στόχαστρο το Ταμείο Προνοίας Ελαιοπαραγωγής αλλά για τους διοικητές του Γ. Τσαγρή και Κ. Ζαχαριουδάκη δεν υπήρχε λόγος παραπόνου καθώς οι άνθρωποι έκαναν ότι μπορούσαν.

Παρέμβαση Βενιζέλου

Το συλλαλητήριο δεν πέρασε απαρατήρητο. Λίγες μέρες αργότερα ο πρόεδρος της Πηγής έλαβε τηλεγράφημα από τον πρόεδρο της Κυβέρνησης Ελευθέριο Βενιζέλο που τον πληροφορούσε για:

Άμεση λειτουργία Αγροτραπέζης

Κατάργηση επί διετία του φόρου αγροτικής παραγωγής

Ελάττωση φόρου ελαίου κατά 25% από 1^ης Απριλίου

Συνέχεια του τηλεγραφήματος ο Βενιζέλος ενημέρωνε ότι είχε επιτραπεί η ελεύθερη πώληση λαδιού με οξύτητα για ένα χρόνο και ότι μελετούσαν την απαγόρευση εισαγωγής σπορελαίων αν και η φορολογία ήταν τέτοια που να μην ανταγωνίζεται σπορέλαιο και ελαιόλαδο.

Επίσης είχε ψηφιστεί χρεωστάσιο αγροτών για ένα έτος, ήταν προς μελέτη η λήψη μέτρων για την προστασία των πολυτέκνων, είχε διαταχθεί επανίδρυσις ανεξαρτήτου τάγματος πεζικού στο Ρέθυμνο ενώ επρόκειτο να μελετηθεί το θέμα κατάργησης του Ταμείου ελαιοπρονοίας και να ληφθούν μέτρα για την αγροτική ασφάλεια.

Ίδρυση Ταμείου ελεημοσύνης

Ο Γενάρης όμως του 1930 είχε και άλλες εξαγγελίες όπως την ίδρυση ταμείου ελεημοσύνης, με πρωτοβουλία του δημάρχου Τίτου Πετυχάκη, παλιά επιθυμία του Επισκόπου.

Ήταν ένας τρόπος να καταπολεμηθεί η δυστυχία ιδιαίτερα των μητέρων που αναγκάζονταν να στερηθούν και τη μπουκιά προκειμένου να φάνε τα παιδιά τους Άλλες πάλι γεννούσαν και δεν είχαν ούτε μια μπουκιά ψωμί να φάνε μετά τη γέννα.

Το ταμείο θα βοηθούσε τους πτωχούς με μικρά ποσά και με λαϊκά συσσίτια.

Η εφημερίδα «Δημοκρατία» πανηγυρίζει στα πρώτα φύλλα του Γενάρη 1930, καθώς είχε απασχοληθεί από καιρό με το θέμα κάνοντας το ίδιο αίτημα για να λείψει η επαιτεία, να μη ρίχνονται στη φυλακή έντιμοι άνθρωποι για μικρές οφειλές και να μην απλώνουν το χέρι για βοήθημα άλλοτε νοικοκύρηδες που έπεσαν θύματα της γενικής κρίσης.

Τελικά οι κινητοποιήσεις κάτι απέδωσαν.

Οι Ρεθεμνιώτες για μια ακόμα φορά είχαν αποδείξει ότι δεν περιμένουν βοήθεια εξ ουρανού όποτε η οικονομική κρίση τους δημιουργούσε αδιέξοδο. Και για να χαίρονται τη ζωή με αξιοπρέπεια διεκδικούσαν δυναμικά το δίκιο τους Επί Βενιζέλου πάντως κατάφεραν αρκετά. Ο Εθνάρχης δεν ξεχνούσε τη συμβολή των Ρεθυμνίων στην επανάσταση του Θερίσσου και το έδειχνε με κάθε ευκαιρία

Πηγή: Εφημερίδα «Δημοκρατία» Γενάρης 1930