Το χωριό Πλάτη του δήμου Οροπεδίου Λασιθίου

Ο οικισμός της Πλάτης είναι από τους πλέον ιστορικούς οικισμούς στο Οροπέδιο, καθώς έχει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Tο 1913 μετά από σύσταση του Ιωσήφ Χατζηδάκη έγιναν ανασκαφές δίπλα στο χωριό από το R.M. Dawkins της Αγγλικής Aρχαιολογικής Σχολής. Αποκαλύφθηκαν τρία μινωικά κτίρια, Υστερομινωικής I και νεότερα της Ελληνικής εποχής.

Δυστυχώς η καταστροφή των κτισμάτων ήταν τέτοια, ώστε δεν ήταν δυνατόν να διαμορφωθεί ολοκληρωτικά το σχεδιάγραμμά τους. 

Γεγονός όμως είναι ότι ο χώρος κατοικήθηκε από την Υστερομινωική I περίοδο ως την Υστερομινωική III και έπειτα από εγκατάλειψη αιώνων ξανακατοικήθηκε την ελληνική περίοδο. Τα κτίσματα των διαφόρων εποχών διαδέχονταν το ένα το άλλο πάνω στον ίδιο χώρο.

Η πιο ενδιαφέρουσα περίοδος είναι η Υστερομινωική III. Την περίοδο αυτή υπήρχε μια πλατεία σε σχήμα Π, αρκετά ευρύχωρη. Γύρω απ' αυτήν ήταν τρία συγκροτήματα κτιρίων, συμμετρικά τοποθετημένα προς το Βορρά, το Νότο και την Ανατολή. 

Στο κέντρο της πλατείας βρέθηκε μια εστία της ίδιας εποχής. Κατά την ελληνική περίοδο η πλατεία καλύφτηκε από νέα κακοφτιαγμένα κτίσματα.

Η πολεοδομική τοποθέτηση των κτισμάτων είναι θαυμάσια. Εάν τα τρία αυτά συγκροτήματα αποτελούσαν κατοικίες που ανήκαν σε διάφορους ιδιοκτήτες, έχουμε μπροστά μας ένα οικισμό εντελώς πρωτότυπο, διαφορετικό σε σχέδιο απ' όσους ανασκάφτηκαν μέχρι σήμερα. 

Αν, όμως, ήταν τμήματα ενός και του αυτού οικοδομήματος με την κεντρική αυλή στο κέντρο, τότε πρόκειται περί ανακτόρου παρόμοιου με τα γνωστά ανάκτορα της Κνωσού .

Η Πλάτη λόγω της γεωγραφικής της θέσης έχει παίξει σημαντικό ρόλο και στην σύγχρονη Ιστορία του Οροπεδίου. Το 1867 που «πάτησε» το Λασίθι ο Ομέρ πασάς κατεβαίνοντας από την Πλαθιανή Λαγγάδα, έγινε στην περιοχή του χωριού η πρώτη μάχη με τους επαναστάτες, όπου σκοτώθηκε μαζί με 50 άλλους αγωνιστές και ο Δ. Πετροπουλάκης.

Αναφέρεται από τον ιστορικό Καστροφύλακα (Κ104) ως Mettocchio Plati de Sachielari το 1583, από το Ιστορικό Βασιλικάτα ως Plati Metochio το 1630 (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ.29), στην τούρκικη απογραφή του 1671 ως Plati με 15 οικογένειες (Ν. Σταυρινίδης, Μεταφράσεις, Β', σ.136), στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 ως Plati με 25 χριστιανικές οικογένειες (Pashley, Travels in Crete, II, 321). 

Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται το χωριό Πλάτη στο δήμο Ψυχρού με 279 κατοίκους, το 1900 είναι στον ίδιο δήμο με 333 κατοίκους, το 1920 αποτελεί έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου με 274 κατοίκους , το 1928 είναι στην κοινότητα Ψυχρού με 361, το 1940 αποτελεί έδρα ομώνυμης κοινότητας με 396, το 1951 με 382, το 1961 με 334, το 1971 με 288, το 1981 με 222, το 1991 με 288 και το 2001 με 167 μόνιμους κατοίκους.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ