Η Σαλαμίνα, γνωστή από την αρχαιότητα και ως Κούλουρη

 Η Σαλαμίνα, γνωστή από την αρχαιότητα και ως Κούλουρη, είναι το μεγαλύτερο νησί του Σαρωνικού Κόλπου και το πιο κοντινό στις ακτές της Αττικής. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του Σαρωνικού Κόλπου και έναντι του Κόλπου της Ελευσίνας (νοτιοδυτικά του Νομού Αττικής). 

Πρωτεύουσά της είναι η ομώνυμη πόλη. Έχει πληθυσμό 39.220 κατοίκους, έκταση 95 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αποτελεί το νησί με την μεγαλύτερη πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού στη Ελλάδα. Κατά την θερινή περίοδο και ιδιαίτερα τους μήνες του Καλοκαιριού ο πληθυσμός της Σαλαμίνας σημειώνει τεράστια αύξηση, καθώς υπολογίζεται κοντά στις 280.000.

Η Σαλαμίνα είναι η πατρίδα του ομηρικού βασιλιά Αίαντα του Τελαμώνιου και του τραγικού ποιητή Ευριπίδη. Είναι επίσης διεθνώς γνωστή από την ομώνυμη ιστορική Ναυμαχία που συνέβη το 480 π.Χ., ανάμεσα στους Έλληνες και στην Περσική Αυτοκρατορία, το αποτέλεσμα της οποίας ήταν η νίκη των Ελλήνων και το οριστικό τέλος στα σχέδια των Περσών να εξαπλωθούν στην Ευρώπη. 

Στη Σαλαμίνα ο μεγάλος νεοέλληνας ποιητής Άγγελος Σικελιανός έμεινε σε ένα σπιτάκι από το 1933 έως το 1950, απέναντι από την Μονή της Φανερωμένης.

Ο θρυλικός αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης, Γεώργιος Καραϊσκάκης είχε το στρατηγείο του στην παραλία της Σαλαμίνας, προστάτης του ήταν ο Άγιος Δημήτριος, γι' αυτό και τελευταία του επιθυμία ήταν να ταφεί στο νησί. Μέρος των οστών του Καραϊσκάκη βρίσκονται εντός του ναού του Αγίου Δημητρίου στη Σαλαμίνα, σε κατάλληλα περιφραγμένο χώρο. Στις βορειοανατολικές ακτές της νησιού βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Ναυστάθμου Σαλαμίνας.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, το νησί πήρε την ονομασία του από τη νεράιδα Σαλαμίνα που είχε πατέρα τον θεό Ασωπό, μητέρα την Μετώπη, αδελφή τη νεράιδα Αίγινα και σύζυγό της το θεό της θάλασσας Ποσειδώνα. Το όνομα Σαλαμίς μαρτυρείται ήδη στο ομηρικό έπος (Ιλιάς Β, 557-558).[6] Στη σύγχρονη γλωσσολογία, θεωρείται πως το όνομα «Σαλαμίς» προέρχεται από τη ρίζα Σαλ- (άλας· δηλαδή αλμυρό νερό) και -άμις (δηλαδή στη μέση), έτσι Σαλαμίνα είναι (ο τόπος) εν μέσω θαλασσινού νερού.

Κατά την αρχαιότητα και σύμφωνα με το ιστορικό γεωγράφο Στράβωνα, η Σαλαμίνα ήταν γνωστή με τις ονομασίες Σκιράς (από τον ήρωα Σκίρο), Πιτυούσα (πίτυς = πεύκο) από τα πολλά πεύκα που υπήρχαν και Κυχρεία από τον Κυχρέα, ο οποίος ήταν γιος της νεράιδας Σαλαμίνας. Ο Κυχρέας έγινε ο πρώτος μυθικός βασιλιάς της Σαλαμίνας, όταν την απάλλαξε από έναν φοβερό δράκοντα, που την καταδυνάστευε και λεηλατούσε. Άλλες παραδόσεις συνδέουν το Κυχρέα με ένα ιερό φίδι, που βοήθησε τον ελληνικό στόλο κατά τη διάρκεια της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, προκαλώντας σύγχυση στα περσικά πλοία.

 Το νησί είναι επίσης γνωστό ήδη από την αρχαιότητα και με την ονομασία Κούλουρη, που προέρχεται από το ακρωτήριο «Κόλουρις άκρα» (σήμερα Πούντα), στο οποίο ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη και το λιμάνι του 4ου αιώνα π.Χ.

Σύμφωνα με τον Σπυρίδωνα Λάμπρο, το όνομα Σαλαμίνα δεν είναι ελληνικό. Το συναντάμε και στην Κύπρο (στην ομώνυμη πόλη-κράτος Σαλαμίνα Κύπρου) την οποία ίδρυσαν άποικοι με αρχηγό τον Τεύκρο. Επίσης, το γεγονός ότι στο νησί συναντάμε τη λατρεία του «Δία Επικοίνιου» (Ba-al Shalam), όπως και η θέση του νησιού απέναντι σε κόλπο ξηράς, γίνεται φανερό ότι έχει σημιτική ρίζα και σημαίνει «ειρήνη» και «τόπος ειρήνης».Η θεωρία όμως αυτή έχει πλέον καταρριφθεί

Στους αρχαιότατους χρόνους το νησί υπήρξε αυτόνομο Μυκηναϊκό βασίλειο με βασιλείς από τον οίκο των Αιακιδών (ο Αιακός ήταν μυθικός βασιλιάς της Αίγινας, γιος του Δία και της νεράιδας Αίγινας). Γνωστός βασιλιάς αυτού του οίκου ήταν ο Τελαμώνας, γιος του Αιακού. Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Τελαμώνας έφυγε από την Αίγινα, διότι είχε δολοφονήσει τον ετεροθαλή αδερφό του Φώκο και πήγε στη Σαλαμίνα, όπου νυμφεύτηκε την κόρη του Κυχρέα, Γλαύκη και έγινε βασιλιάς της Σαλαμίνας. 

Από το γάμο τους δεν απέκτησαν παιδιά. Μετά τον θάνατο της Γλαύκης, ο Τελαμώνας νυμφεύτηκε δύο γυναίκες, την Ερίβοια ή Περίβοια και την Ησιόνη. Με την πρώτη απέκτησε τον Αίαντα όπου σημαίνει αετός, ενώ με τη δεύτερη τον Τεύκρο.

Στον τρωικό πόλεμο ο Αίαντας έλαβε μέρος με 12 καράβια μαζί με τον Τεύκρο. Μετά το θάνατο του Αίαντα στην Τροία, ο Τεύκρος γύρισε στη Σαλαμίνα, όπου ο οργισμένος και θυμωμένος πατέρας τους, έδιωξε τον Τεύκρο από το νησί, γιατί δεν εκδικήθηκε τον χαμό του αδερφού του και δεν έφερε τα λείψανα του στην πατρίδα του. 

Ο Τεύκρος με τους συντρόφους του έφτασε με πλοία στις ανατολικές ακτές της Κύπρου, όπου και ίδρυσε πόλη, την οποία και ονόμασε Σαλαμίνα εις μνήμη της γενέτειρας του. Η πόλη αυτή μετέπειτα ονομάστηκε Κωνσταντία και βρίσκεται περίπου στον χώρο της σημερινής κατεχόμενης Αμμοχώστου.

Η αυτονομία της νήσου Σαλαμίνας καταργήθηκε, όταν ο Φιλαίος (ή και Φίλαιος), εγγονός του Αίαντα και γιος του Ευρυσάκη, παρέδωσε το νησί στην κυριαρχία των Αθηναίων. Για την πράξη του αυτή, οι Αθηναίοι τον αναγνώρισαν ως Αθηναίο πολίτη.

Η ναυμαχία της Σαλαμίνας διεξήχθη στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ, μεταξύ των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Αποτέλεσε σημαντική σύγκρουση της δεύτερης περσικής εισβολής στην Ελλάδα, η οποία άρχισε το 480 π.Χ.

Στη μάχη των Θερμοπυλών, η οπισθοφυλακή των Ελλήνων διαλύθηκε, ενώ στη ναυμαχία του Αρτεμισίου οι Έλληνες υπέστησαν βαριές απώλειες και υποχώρησαν μετά την ήττα στις Θερμοπύλες. Αυτό επέτρεψε στους Πέρσες να καταλάβουν τη Βοιωτία και την Αττική. Οι Σύμμαχοι ετοιμάστηκαν να υπερασπιστούν τον Ισθμό της Κορίνθου καθώς ο στόλος αποσύρθηκε στο κοντινό νησί της Σαλαμίνας.

Παρά την αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου, ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες συμμάχους να ξανά αντιμετωπίσουν σε μάχη τον περσικό στόλο, με την ελπίδα ότι η νίκη θα απέτρεπε περαιτέρω θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά της Πελοποννήσου. 

Ο Πέρσες βασιλιάς Ξέρξης Α' ήταν επίσης αποφασισμένος για την τελική σύγκρουση. Ως αποτέλεσμα του τεχνάσματος του Θεμιστοκλή, ο περσικός στόλος έπλευσε για τα Στενά της Σαλαμίνας και προσπάθησε να κλείσει και τις 2 εισόδους. Στον περιορισμένο χώρο των Στενών της Σαλαμίνας οι μεγάλοι αριθμοί των περσικών πλοίων ήταν πρόβλημα, καθώς τα πληρώματά τους δεν μπορούσαν να πολεμήσουν με ελιγμούς. Αξιοποιώντας την ευκαιρία, ο ελληνικός στόλος διαμορφώθηκε σε μια γραμμή και πέτυχε σημαντική νίκη, καταστρέφοντας 300 περσικά πλοία.

Ως αποτέλεσμα ο Ξέρξης υποχώρησε στην Ασία με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του και τον επόμενο χρόνο, τα απομεινάρια του περσικού στρατού ηττήθηκαν αποφασιστικά στη μάχη των Πλαταιών. Οι μάχες στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές σηματοδότησαν την αρχή της νέας φάσης των Περσικών Πολέμων: οι ελληνικές πόλεις πέρασαν στην αντεπίθεση. Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι σε περίπτωση περσικής νίκης θα σταματούσε η ανάπτυξη της Αρχαίας Ελλάδας, καθώς και του δυτικού πολιτισμού, και οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι η Σαλαμίνα ήταν μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ανθρώπινη ιστορία.[11]

Ελληνιστική εποχή

Το 318 π.Χ., η Σαλαμίνα καταλήφθηκε από τους Μακεδόνες και συγκεκριμένα από τον Κάσσανδρο, έναν από τους επιγόνους του Μ. Αλεξάνδρου. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 229 π.Χ., ο αρχηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας, Άρατος, την παρέδωσε εκ νέου στους Αθηναίους. Από τότε η Σαλαμίνα ακολούθησε, κατά κανόνα, την τύχη της Αθήνας και της υπόλοιπης Ελλάδας σ΄όλες της φάσεις της πολυκύμαντης ιστορίας της (ρωμαϊκοί χρόνοι, βυζαντινή περίοδος, Φραγκοκρατία, Τουρκοκρατία).

Ρωμαϊκή - Πρωτοβυζαντινή περίοδος (2ος αι. π.Χ. - 7ος αι. μ.Χ.)

Σύμφωνα με τον περιηγητή της αρχαιότητας Παυσανία, στην εποχή του (τέλη του 2ου μ.Χ. αι.) η αρχαία πόλη της Σαλαμίνας (σημερινά Αμπελάκια) είχε εγκαταλειφθεί, καθόσον ο ίδιος διαπίστωσε ερείπια στην Αγορά της. Οι κάτοικοι που την εγκατέλειψαν, εγκαταστάθηκαν σ΄άλλα σημεία του νησιού. 

Από τα υπάρχοντα αρχαιολογικά στοιχεία της Σαλαμίνας, τεκμαίρεται η ύπαρξη δύο οικισμών κατά τη διάρκεια αυτής της χιλιετίας: ενός στη νότια πλευρά, εκεί όπου σήμερα ευρίσκεται το χωριό Αιάντειο και ενός άλλου στη βόρεια πλευρά, στη θέση όπου είναι η σημερινή πόλη της Σαλαμίνας. Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός ότι επί εποχής Ιουστινιανού (527-565), η Σαλαμίνα κατατασσόταν μεταξύ των πόλεων της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Οι δημογέροντες και ο κλήρος της Σαλαμίνας γνώριζαν από το 1819 την ύπαρξη της μυστικής εταιρείας που προετοίμαζε τον απελευθερωτικό αγώνα. Ο ηγούμενος της Μονής Φανερωμένης, Γρηγόριος Χατζηαθανασίου Κανέλλος μύησε στην Φιλική Εταιρεία τους

 α. Παπασταμάτη Πρωτόπαπα Μεγαρίτη ετών 40, 

β. Αναγνώστη (Γιάννη) Μπιρμπίλη ή Βιρβίλη, Κουλουριώτη έμπορο ετών 45 και 

γ. τον αδελφό του Αντώνιο έμπορο ετών 42 που ήταν παιδιά του δημογέροντα της Σαλαμίνας Κόλια Μπιρμπίλη, 

δ. Παπαπανούση Στάμου Πρίσκο, Μεγαρίτη, ετών 51, 

ε. Βασίλειο Δασκαλόπουλο, Περαχωρίτη έμπορο ετών 24 

στ. Σπυρίδωνα Αντωνίου Μαρκέλλο, Αιγινήτη έμπορο ετών 46.

Ακολουθώντας το παράδειγμα του Μωριά και των άλλων νησιών του Σαρωνικού, η Σαλαμίνα. επαναστάτησε κατά της τουρκικής τυραννίας στα τέλη Μαρτίου 1821. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι οι Σαλαμίνιοι, λόγω των προνομίων που είχαν αποκτήσει από την παρασκευή κατραμιού αλλά και των επιθέσεων από ληστές στα άγρια δάση που εργάζονταν για την συλλογή της ρητίνης, είχαν το δικαίωμα της ελεύθερης οπλοφορίας κι έτσι κατά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, συγκρότησαν άμεσα ένα ετοιμοπόλεμο στρατιωτικό σώμα, που χωρίστηκε σε δύο ομάδες. 

Η πρώτη με αρχηγό τον ηγούμενο Γρηγόριο της Μονής Φανερωμένης, κινήθηκε μαζί με τους γείτονες Μεγαρίτες προς την Κόρινθο. Η δεύτερη με αρχηγούς τους Γιωργάκη Γκλίστη, Ιωάννη Βιέννα και Αναγνώστη Καρνέση κατευθύνθηκε προς το στρατόπεδο του Μενιδίου, προετοιμάζοντας επίθεση στην Αθήνα. Στις 24 Απριλίου 1821 στο στρατόπεδο του Μενιδίου, οι Έλληνες στρατιώτες ορκίστηκαν σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης για υποταγή κι αφοσίωση στον ιερό σκοπό και διάλεξαν τους αρχηγούς τους. 

Οι Σαλαμίνιοι είχαν επιλέξει για αρχηγούς τους τον Γιωργάκη Γκλίστη, Αναγνώστη Καρνέση και Ιωάννη Βιέννα. Γενικός αρχηγός των Επαναστατών ορίστηκε ο Λειβαδίτης Δήμος Αντωνίου. Ο Γιωργάκης Γκλίστης ήταν ένας απ΄ τους γενναιότερους Σαλαμίνιους αγωνιστές. Την περίοδο πριν την Επανάσταση βρισκόταν στην αποικία της Σαλαμίνας, στον Γέροντα της Μικράς Ασίας. Ήταν περίπου τριάντα πέντε χρονών, ψηλός στο ανάστημα, μελαχρινός, χειροδύναμος και σωματώδης, κτίστης στο επάγγελμα κι αργότερα έμπορος του κατραμιού.

Ξημερώματα της 25ης Απριλίου του 1821 ο επαναστατικός στρατός επιτέθηκε στην Αθήνα. Σκοπός τους η κατάληψη της πόλης κι η απελευθέρωσή της. Την περίοδο αυτή περιφερόταν στην Βοιωτία ο Ομέρ Βρυώνης με στρατό τριών χιλιάδων ανδρών. 

Όταν έμαθε για την κατάληψη της Αθήνας από τους Έλληνες, κινήθηκε προς τα εκεί και σκόρπισε τον ελληνικό στρατό που κατέφυγε στην Σαλαμίνα και την Αίγινα. Λίγους μήνες αργότερα ο Ομέρ Βρυώνης έλαβε διαταγή να κινηθεί προς τα Ιωάννινα και τότε την 3η Νοεμβρίου 1821 έως χίλιοι Έλληνες επαναστάτες, μεταξύ των οποίων και το σώμα των Σαλαμινίων, απέκλεισαν πάλι τους Τούρκους στο φρούριο των Αθηνών. 

Γνώριζαν τώρα οι επιτιθέμενοι ότι το κάστρο είχε πληθώρα από προμήθειες κι αυτό καθιστούσε την άλωση πρακτικά αδύνατη. Έκριναν πως κάθε αργοπορία ήταν χάσιμο χρόνου και αποφάσισαν να το κυριεύσουν με έφοδο. Πρώτος και κύριος στόχος τέθηκε η κατάληψη του Σερπεντζέ. Η επίθεση ορίστηκε για το ξημέρωμα της 13ης Νοεμβρίου 1821, μετά την καθιερωμένη τελετή αγιασμού, και υπήρξε σφοδρότατη. 

Ο Γιωργάκης Γκλίστης όταν βεβαιώθηκε ότι όλες οι ξύλινες σκάλες είχαν τοποθετηθεί σωστά στο κάτω τείχος, άρχισε πρώτος να ανεβαίνει. Πίσω του ακολουθούσαν ο Αναγνώστης Καρνέσης, ο Σπύρος Καπετάνιος, ο Σπύρος Παπανικόλας κι ο Νικόλαος Μαυράκης. Την στιγμή που ο ηρωικός Σαλαμίνιος, σαν άλλος Αίας, ετοιμαζόταν να καταστρέψει και την τρίτη πύλη τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι και μόνο τότε ελάττωσε το ανυπέρβλητο πολεμικό μένος του. 

Όταν οι Κουλουριώτες κατάλαβαν ότι ο Γκλίστης είχε λαβωθεί, έστειλαν τον Κόλια Περδικούρη να τον μεταφέρει με προφύλαξη στα μετόπισθεν. Ο μεγάλος Σαλαμίνιος πολεμιστής απεβίωσε από το τραύμα του λίγες ημέρες μετά.

Την μέρα αυτή της εφόδου στο Σερπεντζέ, η Σαλαμίνα έχασε τους γενναιότερους των πολεμιστών της. Τον Γιωργάκη Γκλίστη, γενναίο και ικανότατο οπλαρχηγό, ακολούθησαν αρκετοί ακόμα Κουλουριώτες γόνοι των μεγαλύτερων κι ισχυρότερων οικογενειών του νησιού. Ανάμεσά τους κι ο Γιωργάκης Μάθεσης, που πολεμούσε μαζί με τα δύο δίδυμα αγόρια του, τον Κοσμά και τον Δαμιανό. 

Ο πατέρας και ένα απ’ τα αγόρια, ο Κοσμάς, έπεσαν δοξασμένα. Ο Μιχαήλ Κούτελης, ο Νικόλαος Μαυράκης, ο Δημήτριος Χατζηπερδικούρης, ο Ιωάννης Τσεβάς, ο Αργυρός Μαμμής, ο Νικόλαος Βιλλιώτης, ο Ιωάννης Παπανικόλας ήταν εκείνοι που ακολούθησαν τον αρχηγό τους στον δοξασμένο θάνατο.

Μετά το χαμό του Γιωργάκη Γκλίστη, ανέλαβαν ως αρχηγοί του στρατού της Σαλαμίνας, ο Ιωάννης Κριτσίκης ή Μάκρας, Αναγνώστης Μπιρμπίλης, Ιωάννης Βιέννας, Αργυρός Μάθεσης, Ιωάννης Παπαντωνίου και τα τέκνα του παπά Δημητρίου Πάλλα, ο Γεώργιος και ο Ιωάννης. Οι Σαλαμίνιοι πολέμησαν κοντά στους μεγάλους οπλαρχηγούς Βάσσο, Κριεζώτη, Σκουρτανιώτες, Μακρυγιάννη και τέλος προσχώρησαν πρόθυμα κάτω από τις διαταγές του αρχιστράτηγου Γεωργίου Καραϊσκάκη, τον οποίο σέβονταν και υπεραγαπούσαν

Μεγάλη προσωπικότητα του Αγώνα για την ελευθερία υπήρξε και ο ηγούμενος της Φανερωμένης Γρηγόριος Χατζηαθανασίου Κανέλλος που ήταν απόγονος του Αγίου Λαυρεντίου, συγκεκριμένα δισέγγονό του. Εκείνος δόξασε κι ανάδειξε ακόμα περισσότερο το μοναστήρι της Παναγίας της Φανερωμένης, όχι μόνο με το πνευματικό του έργο αλλά και με την ενεργό συμμετοχή του στον Απελευθερωτικό Αγώνα.

Έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και συντέλεσε ώστε να μπει αμέσως η Σαλαμίνα στην Επανάσταση. Ο ίδιος μύησε τους έξι επιφανείς πολίτες της Σαλαμίνας, των Μεγάρων και της Αίγινας και φρόντισε αμέσως να συγκεντρωθούν πολεμοφόδια και τροφές στη μονή, που λίγο καιρό μετά έγινε στρατόπεδο, κέντρο διοίκησης και κέντρο υποδοχής και περίθαλψης των τραυματιών και των οικογενειών τους.

 Εκεί εγκαταστάθηκε το Γενικό Φροντιστήριο του Αγώνα και ολόκληρη η δυτική πτέρυγα μαζί με τον νοτιοδυτικό πύργο πέρασαν στην διάθεση των στρατιωτών. Το υπόλοιπο μοναστήρι διαμορφώθηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο.

Η Σαλαμίνα, εκείνη την δύσκολη περίοδο, υπήρξε το καταφύγιο όλων των κατατρεγμένων. Πρόσφυγες από όλη την Ελλάδα συνέρρεαν κατά χιλιάδες. Αυτό προκάλεσε δραματικά πτωτική οικονομική πορεία, απότομη μείωση των αγαθών αλλά και πολλές λοιμικές ασθένειες που αποδεκάτισαν τον πληθυσμό. 

Ο Άγγλος κληρικός WADDINGTON (Γουόντιγκτον) όταν επισκέφτηκε την Σαλαμίνα τα ο 1826 έμεινε έκπληκτος από τα βάσανα των προσφύγων που μόνο με τον πολύπαθο λαό της Χίου μπόρεσε να τους παρομοιάσει. Ο ίδιος εξακρίβωσε ότι πολλοί από αυτούς μη βρίσκοντας αλλού κατάλυμα κατοικούσαν σε σπηλιές του νησιού ή σε άθλιες τρώγλες που έστηναν με τα χέρια τους, ήταν δε συχνό το φαινόμενο των ομαδικών θανάτων από τις κακουχίες, τις επιδημίες αλλά και την πείνα. 

Ο Γουόντιγκτον είναι από τους λίγους που τόλμησε με ακρίβεια να υπολογίσει ότι στην Σαλαμίνα είχαν συγκεντρωθεί 11.500 πρόσφυγες. Τα 4/5 των προσφύγων ήταν γυναικόπαιδα. Ο ντόπιος πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τις τρεις χιλιάδες.

Αρχές του 1827 το Αμπελάκι ήταν γεμάτο Έλληνες στρατιώτες αλλά και φιλέλληνες απ’ όλα τα έθνη. Εκεί λειτουργούσε στρατιωτικό νοσοκομείο, που περιέθαλπε τραυματίες από τις μάχες των γύρω περιοχών, με υπεύθυνο ιατρό τον Φιλέλληνα Γερμανό Ερρίκο Τράιμπερ.

Την 22η Απριλίου 1827, απόγευμα, ο Καραϊσκάκης τραυματίστηκε θανάσιμα σε μια μικροσυμπλοκή που έλαβε χώρα στην τοποθεσία Βοϊδολίβαδο πολύ κοντά στην θέση που βρίσκεται το μνημείο του σήμερα στο Φάληρο. Τα ξημερώματα της επόμενης ημέρας πέθανε. 

Η σορός του Καραϊσκάκη κατέφθασε στο λιμάνι των Αμπελακίων το πρωί της ονομαστικής του εορτής 23ης Απριλίου 1827 με καΐκι απ’ το Φάληρο κι έπειτα οι Σαλαμίνιοι τον μετέφεραν με τιμές στην πόλη για να ετοιμάσουν τα της ταφής. Ο Καραϊσκάκης κηδεύτηκε και τάφηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου, όπου σήμερα βρίσκεται ο τάφος του.

Ο ακριβής αριθμός των Σαλαμινίων που έλαβαν μέρος στα πολεμικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης είναι μεγάλος κι άγνωστος μέχρι σήμερα.

Εδώ θα αναφέρουμε λίγους από εκείνους που επέζησαν και διακρίθηκαν στον απελευθερωτικό Αγώνα.

Υπολοχαγός Αργυρός Μάθεσης

Δημήτριος Βιέννας

Δημήτριος Χατζηιωάννου

Αναγνώστης Καρνέσης

Αναγνώστης Παπανικολάου του Κωνσταντίνου

Αργυρός Δεληγιάννης

Σπυρίδων Σάββας ή Κούβαρης

Ιωάννης Πέτρου Παπαντωνίου

Ο ιερέας Παπαπέτρος Σακελλάριος ή Τουργούτης

Ο παπά Δημήτρης Πάλλας και τα τέκνα του.

Ο παπά Σωτήριος Σούρμπας - γιος του παπα- Παναγιώτη Οικονόμου.

Η συμβολή της Σαλαμίνας στην Ελληνική Επανάσταση ήταν πάνδημη και καθολική. (Περίληψη από το βιβλίο της Ευγενίας Σοφρά-Μάθεση, Το χειρόγραφο του Παρασκευά Πάλλα. Η συμβολή των Σαλαμινίων στην Επανάσταση του 1821, εκδ. Radical Grafx, Σαλαμίνα, 2010).

Στη Σαλαμίνα έχει εντοπιστεί πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων που αποτελούν δείγμα της ένδοξης ιστορίας του νησιού. Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνας περιλαμβάνει εκθέματα από τους οικισμούς και τα νεκροταφεία της προϊστορικής περιόδου, όπως και κεραμικά ευρήματα από τη γεωμετρική έως και την πρωτοβυζαντινή περίοδο. 

Επίσης στο μουσείο εκτίθενται το Μετρολογικό ανάγλυφο της Σαλαμίνας, μαρμάρινα επιτύμβια ανάγλυφα του 4ου κυρίως αιώνα, πλούσιο εποπτικό υλικό και τα εκθέματα που σχετίζονται με την ιστορία της πόλης, όπως ψηφισματικά ανάγλυφα και σχεδιαστικές αναπαραστάσεις της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας

Είναι ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα στο νησί. Η πλάκα με το ανάγλυφο ως το 1985 βρισκόταν εντοιχισμένη στο ξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου στη θέση Περιβόλια της Σαλαμίνας και είναι φτιαγμένη από σκληρό πωρόλιθο. Τα ανθρώπινα μέλη που απεικονίζονται παριστάνουν μετρικές μονάδες που διαφωτίζουν ως προς την εφαρμογή των κανόνων της μετρολογικής κλίμακας στην αρχαία πολεοδομία και αρχιτεκτονική. 

Στο σωζόμενο τμήμα του ανάγλυφου της Σαλαμίνας απεικονίζονται για πρώτη φορά τα περισσότερα από τα γνωστά μέτρα μήκους της αρχαιότητας: οργιά, πήχης, σπιθαμή, κανόνας και πόδι.

Ανασκαφή στο σπήλαιο του Ευριπίδη

Στην μεγάλη ανασκαφή στο σπήλαιο του Ευριπίδη από τον επίκουρο καθηγητή Προϊστορικής αρχαιολογίας κ. Γιάννη Λώλο τη χρονική περίοδο 1994-1997, βρέθηκαν αντικείμενα που αποδεικνύουν την χρήση του σπηλαίου κατά τη διάρκεια των εξής 5 περιόδων: Νεώτερη Νεολιθική, Ύστερη Μυκηναϊκή, Κλασική, Ρωμαϊκή εποχή και Φραγκοκρατία. 

Μεταξύ των ευρημάτων αναφέρονται κοσμήματα, νομίσματα, αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας, μια σιδερένια αιχμή και ένα τμήμα σκύφου με το όνομα του Ευριπίδη (ΕΥΡΙΠΠ) στην εξωτερική του πλευρά. 

Τα ευρήματα των ανασκαφών καθώς και φιλολογικές πληροφορίες σε κείμενα του Φιλοχόρου, του Σατύρου, του Ανώνυμου Συντάκτη του Βίου του Ευριπίδη και του Aulus Gellius έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το σπήλαιο της Σαλαμίνας ήταν το ησυχαστήριο του Ευριπίδη. Μάλιστα θεωρείται πιθανό ότι ο μεγάλος τραγικός επεξεργάστηκε την τραγωδία του Ιππόλυτος στο σπήλαιο της Σαλαμίνας.

Πλάκα της Σαλαμίνας

Ένας ελληνικός άβακας γνωστός και ως Πλάκα της Σαλαμίνας βρέθηκε στην Σαλαμίνα το 1846, Ο Άβακας είναι η πρώτη σοβαρή προσπάθεια του ανθρώπου για να δημιουργήσει ένα εργαλείο υπολογισμού. Θεωρείται ο πρόγονος του υπολογιστή και βοηθούσε τον χρήστη του να θυμάται τους υπολογισμούς του. Ήταν δηλαδή ένα είδος επέκτασης της ανθρώπινης μνήμης. 

Χρονολογείται γύρω στο 300 π.χ. και υπολογίζεται ότι είναι ο αρχαιότερος που βρέθηκε μέχρι σήμερα. Αρχικά θεωρήθηκε ότι ήταν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι. Αντίγραφο αυτού του άβακα μπορεί να δει κάποιος στο Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κοτσανά στην Αθήνα. Είναι κατασκευασμένος πάνω σε μια πλάκα, με διαστάσεις 149 εκ. μήκος, 75 εκ. πλάτος και 4,5 εκ. πάχος. Η πλάκα περιέχει λευκή άμμο και διαιρείται σε δύο τμήματα από ένα μεγάλο διαχωριστικό που υπάρχει στη μέση. 

Το επάνω τμήμα απαρτίζεται από 5 παράλληλες γραμμές, εξίσου χωρισμένες από μια κάθετη γραμμή, και ένα ημικύκλιο στο σημείο τομής της κατώτερης παράλληλης γραμμής με την κάθετη. Στο δεύτερο τμήμα υπάρχει άλλη μια ομάδα από 11 παράλληλες γραμμές, που επίσης τέμνονται σε δύο τμήματα από μια γραμμή αλλά το ημικύκλιο βρίσκεται αυτή τη φορά στην κορυφή της τομής. Η τρίτη, η έκτη και ένατη από αυτές τις γραμμές σημειώνονται με ένα σταυρό στο σημείο τομής με την κάθετη γραμμή.

Η σύγχρονη Σαλαμίνα

Η Σαλαμίνα σήμερα έχει την μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού απ' όλα τα νησιά της Ελλάδας. Αυτό οφείλεται στην μικρή απόσταση που έχει από τον Πειραιά και την Αθήνα. Στο κεντρικό Λιμάνι-Πορθμείο των Παλουκίων Σαλαμίνας λειτουργεί εικοσιτετράωρη ακτοπλοϊκή σύνδεση με το Πέραμα. 

Τις ώρες αιχμής, τα πλοία φεύγουν ανά τέταρτο (15 λεπτά). Επιπλέον από τα Παλούκια και απο τα Σελήνια υπάρχει απευθείας σύνδεση με το λιμάνι του Πειραιά. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για την επιβατική κίνηση στα λιμάνια της Ευρώπης τo 2008 και το 2009, τα Παλούκια της Σαλαμίνας βρίσκονται στη δεύτερη θέση της λίστας και το Πέραμα στην τρίτη θέση, καθώς την ακτοπλοϊκή γραμμή χρησιμοποίησαν 13 εκατομμύρια επιβάτες, τόσο το 2008, όσο και το 2009.

Ακτοπλοϊκώς συνδέεται επίσης και με την Νέα Πέραμο από το λιμάνι της Φανερωμένης που βρίσκεται κοντά στο μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης. Την θερινή περίοδο δέχεται χιλιάδες επισκέπτες κυρίως από τον Πειραιά και τις γύρω περιοχές για μονοήμερες εκδρομές ως και πολυήμερες διακοπές. Δημοφιλείς προορισμοί για μπάνιο είναι οι περιοχές: Ψιλή Άμμος, Περιστέρια, Αιάντειο, Κανάκια, Σελήνια, Σατερλί, Ρέστη, Ηλιακτή, Βασιλικά, Αγ. Γιώργης κ.α.[εκκρεμεί παραπομπή]

Το 2016 ο Ισραηλινό-Αμερικανός επιχειρηματίας Μάικλ Τσάρλς Ροκφέλερ σε συνεργασία με τον Αντιπρόεδρο του Διεθνούς Ιδρύματος Σαλαμίς, Κυριάκο Μαριδάκη, σήμανε την έναρξη του προγράμματος «Η μεγάλη αναστήλωση της Σαλαμίνας». Το έργο υποστηρίχθηκε θερμά από τον πρίγκιπα Αλβέρτο του Μονακό ο οποίος και έλαβε τιμητική ιδιότητα μέλους

Το νησί της Σαλαμίνας χωριζόταν αρχικά σε δύο δήμους, τον Δήμο Σαλαμίνας που ιδρύθηκε το 1835 (30.962 κ.) και τον Δήμο Αμπελακίων που ιδρύθηκε το 1998 με το Σχέδιο «Καποδίστριας» (7.060 κ.). 

Οι δύο δήμοι διατηρήθηκαν μέχρι τον Νοέμβριο του 2010 οπότε και συγκρότησαν τον ενιαίο και ευρύτερο Δήμο Σαλαμίνας όπως προβλέπεται από το Σχέδιο «Καλλικράτης», για την τοπική αυτοδιοίκηση.Η έκταση και ο πληθυσμός του δήμου όπως είναι φυσικό είναι ταυτόσημα με του νησιού συνολικά, ανέρχονται αντίστοιχα σε 96,09 τ.χλμ και σε 39.283 κάτοικους σύμφωνα με την Απογραφή του 2011. Δήμαρχος είναι Γεώργιος Θ. Παναγόπουλος, εκλεγμένος το 2019.

Το νησί του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας 

Φεύγοντας απ’ το λιμάνι του Περάματος για το λιμάνι των Παλουκιών της Σαλαμίνας, στο δεξί μας μέρος, βλέπουμε το νησί του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας με τα διάσπαρτα μονώροφα ή διώροφα σπίτια στο νότιο μέρος του. Ένα νησί με τη δική του, σε πολλούς άγνωστη, ιστορία.

Το αρχαίο του όνομα δεν είναι γνωστό και το σημερινό του το πήρε από το ναό του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στην ανατολική άκρη του.

Στην περιοχή του ναού υπάρχουν ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 7ου μ.Χ. αιώνα ενώ ο σημερινός ναός πρέπει να κτίστηκε επί φραγκοκρατίας λόγω της αρχιτεκτονικής του θόλου του (ο ναός είναι σταυρεπίστεγος και ο θόλος του σκαφοειδής στέγη).

Στην ανατολική και νότια ακτή του νησιού υπάρχουν διάσπαρτοι σωροί οστράκων, κατάλοιπα αρχαίων βαφικών βιοτεχνιών που ήταν εγκατεστημένες πάνω στο νησί στα αρχαιοελληνικά χρόνια.

Από το 1858 έως το 1865, στο θαλάσσιο χώρο μπροστά στο νησί του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας, αγκυροβολούσαν, για επιτήρηση και κάθαρση, πλοία που ερχόντουσαν από χώρες στις οποίες είχε ξεσπάσει χολέρα.

Το 1865 δημιουργείται πάνω στο νησί λοιμοκαθαρτήριο κατά της χολέρας. Λοιμοκαθαρτήριο στο οποίο πέρασαν τη διαδικασία της κάθαρσης χιλιάδες άνθρωποι. Τη χρονιά εκείνη κατασκευάστηκαν τα σπίτια που διακρίνονται σήμερα.

Σύμφωνα μάλιστα με μαρτυρία της Πηνελόπης Δέλτα, του καλοκαιριού του 1883, οι εγκαταστάσεις στο νησί του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας ήταν ελεεινές και οι ταξιδιώτες από την Αίγυπτο – η ίδια με την οικογένειά της τη χρονιά εκείνη είχαν φύγει από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου λόγω της χολέρας που είχε ξεσπάσει εκεί και για μια μέρα πέρασαν από το νησί – έπρεπε να μείνουν 21 ημέρες στο λοιμοκαθαρτήριο του νησιού, οι οποίες παρατείνονταν για ακόμη 21 ημέρες εάν στο μεταξύ είχε ξεσπάσει κρούσμα χολέρας στο νησί.

Μόνο το 1884: 10 ιστιοφόρα, 25 ατμόπλοια και 1239 επιβάτες τους πέρασαν από τις εγκαταστάσεις του νησιού για κάθαρση.

Στις εγκαταστάσεις του λοιμοκαθαρτηρίου του νησιού αντιμετωπίστηκαν οι επιδημίες των ετών 1892, 1900, 1911 και 1913.

Μετά τη ρωσική επανάσταση του 1917 φιλοξένησε ελληνικής καταγωγής πρόσφυγες.

Μετά το 1918 και το τέλος του Α’ Παγκόσμιου πολέμου φιλοξένησε σταδιακά 6.500 στρατιώτες του Δ’ Σώματος Στρατού μετά την επιστροφή τους στην Ελλάδα όταν απελευθερώθηκαν από τη Γερμανική αιχμαλωσία.

Το 1924 φιλοξένησε σταδιακά περισσότερους από 100.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.

Το 1938-40 κατασκευάστηκαν στην ανατολική πλευρά του νησιού νέα κτίρια, ενώ την περίοδο της γερμανικής κατοχής 1940-44 χρησιμοποιήθηκε ως κατάλυμα του ανώτατου στρατιωτικού προσωπικού των γερμανών, μετά την αποχώρηση των οποίων, την 12η Οκτώβρη 1944, οι εγκαταστάσεις του λεηλατήθηκαν.

Το 1947 είναι η τελευταία χρονιά όπου στις εγκαταστάσεις του νησιού αντιμετωπίστηκε κρούσμα χολέρας.

Κατόπιν λειτούργησε ως παράρτημα του Δημόσιου Ψυχιατρείου ενώ το 1967, το νησί του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας, παραχωρήθηκε στο Ναύσταθμο στον οποίο έκτοτε ανήκει.

Τέλος το 1982 συνδέθηκε με επιχωμάτωση με τις εγκαταστάσεις του Ναύσταθμου στο νησί της Σαλαμίνας.

Όλες οι φωτογραφίες του νησιού του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας, που ακολουθούν, τραβήχτηκαν από το ferry boat της γραμμής Πέραμα – Παλούκια διότι η πρόσβαση στο νησί δεν επιτρέπεται.

Να σημειωθεί ότι ζητήσαμε άδεια από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, αλλά το πρόβλημα που υπήρξε δεν είχε να κάνει με τη διάθεση τους να επισκεφτούμε το χώρο, αλλά με το γεγονός ότι λόγω της βλάστησης και της πανίδας που έχει αναπτυχθεί στο νότιο μέρος του νησιού, όπου βρίσκονται και τα σπίτια / εγκαταστάσεις του πρώην λοιμοκαθαρτηρίου, δεν μπορούσαν να εγγυηθούν την ασφάλεια μας.

Γιώργος Πρίμπας

Μάης 2015

Οι ανωτέρω πληροφορίες συλλέχθηκαν από: την wikipedia (link: εδώ) και το κείμενο “Μικρή συμβολή στην ιστορία της νήσου Αγίου Γεωργίου” του Παναγιώτη Βελτανισιάν 

ΠΗΓΗ