Η ιστορία του Καπετανάκειου της πόλης του Ηρακλείου

 Το 1ο Γυμνάσιο Ηρακλείου, το αρχαιότερο από τα γυμνάσια της πόλης του Ηρακλείου, στεγάζεται στο σχολικό συγκρότημα «ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΕΙΟ».

Το Καπετανάκειο ήταν και είναι ένα από τα σπουδαιότερα κτίρια τα οποία κοσμούν την πόλη του Ηρακλείου. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Ηρακλείου, πάνω στο τείχος και συγκεκριμένα στο προπύργιο του κύριου φρουρίου και της τάφρου Άκ Ντάμπια, που κατά την ενετική εποχή λεγόταν «Άγιος Δημήτριος», κοντά στην πλατεία Ελευθερίας και δεσπόζει μέσα στην πόλη. 

Από το 1908 μέχρι και σήμερα, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης του Ηρακλείου.

Το ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΕΙΟ πήρε το όνομά του από τον ιδρυτή του ιατρό Αντώνιο Γεωργίου Καπετανάκη, ο οποίος άφησε με διαθήκη 200.000 δραχμές σε μετρητά και όλη του την περιουσία για την ίδρυση και τη λειτουργία του ιδρύματος αυτού. Ο πλήρης τίτλος του ιδρύματος είναι «Καπετανάκειο ίδρυμα Αντωνίου και Βικτωρίας Καπετανάκη», διότι η σύζυγός του Βικτωρία το γένος Λυσιμάχου Καλοκαιρινού, υιοθέτησε την επιθυμία του συζύγου της και δαπάνησε από δικά της χρήματα 2.500.000 δραχμές και επιπλέον κληροδότησε μέρος της ατομικής της περιουσίας στο ίδρυμα.

Ο Αντώνιος Καπετανάκης γεννήθηκε στο χωριό Καμάρι Μαλεβυζίου το 1852. Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα και το Παρίσι. Παντρεύτηκε την κόρη του Λυσιμάχου Καλοκαιρινού, Βικτωρία και πέθανε στις 5 Μαρτίου 1909, από καρκίνο του στομάχου, σύμφωνα με τη γνωμάτευση του θεράποντα ιατρού του.

Ο  αείμνηστος  Αντώνιος Καπετανάκης στη διαθήκη  του όριζε  να ανεγερθεi και ναός στο ίδρυμα  επ' ονόματι  του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου. Η ανέγερση του ναού άρχισε το 1936. Ο θάνατος της  Βικτωρίας Καπετανάκη το  1938  άφησε το ναό  ασυμπλήρωτο.  Μετά  από πολλές  περιπέτειες ολοκληρώθηκε  και   αποδόθηκε   στη  λατρεία.  Όμως  ποτέ   δεν  εκπληρώθηκε,  ο   όρος   του  δωρητή ο  οποίος  ήθελε  να   τοποθετηθούν εντός  του  ναού,  τα  οστά  τα δικά του  και  της αειμνήστου συζύγου  του.  Από  το 1951 ο  ναός ανήκει  στην ενορία της  Αναλήψεως του Σωτήρος.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ

Καταρχήν, το ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΕΙΟ προοριζόταν για πτωχοκομείο. Αν εντωμεταξύ κάποιος άλλος ίδρυε πτωχοκομείο, θα λειτουργούσε ως ορφανοτροφείο αρρένων και αν άλλος ίδρυε ορφανοτροφείο, τότε θα λειτουργούσε ως παρεμφερές φιλανθρωπικό ίδρυμα. Μέχρι το 1925, αναφερόταν ως πτωχοκομείο, από το 1925-1938 ως ορφανοτροφείο με επαγγελματικές και βιοτεχνικές σχολές για την πλήρη εκπαίδευση των ορφανών.

 

Αν ζούσε η Βικτωρία Καπετανάκη, το ίδρυμα θα λειτουργούσε ως ορφανοτροφείο. Πέθανε όμως το 1938 και το κληροδότημα περιήλθε, σύμφωνα με τη διαθήκη, στο Δήμο Ηρακλείου. Αμέσως φάνηκε ότι η λειτουργία ήταν αδύνατη και η επιθυμία των ιδρυτών ανικανοποίητη, γιατί οι πόροι που κληροδοτήθηκαν, κρίθηκαν ανεπαρκείς για τη λειτουργία του ιδρύματος. 

Μετά τη ματαίωση της λειτουργίας του ιδρύματος ως ορφανοτροφείο, κρίθηκε σκόπιμη η παραχώρηση του κτιρίου στο Υπουργείο Παιδείας για να στεγάσει το Γυμνάσιο Αρρένων, το οποίο δεν είχε στέγη. Πριν από αυτό όμως, καταλήφθηκε από τις στρατιωτικές αρχές και χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες τους. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, χρησιμοποιήθηκε από τους γερμανούς ως στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ελλήνων αιχμαλώτων, τους οποίους συνέλαβαν οι Γερμανοί κατά τη μάχη της Κρήτης.

 

Μετά την κατοχή, το ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΕΙΟ χρησιμοποιήθηκε για το στρατωνισμό στρατιωτικών μονάδων πεζικού, ως φρουραρχείο και ως στρατολογικό γραφείο. Από το 1948, παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Παιδείας και χρησιμοποιήθηκε ως εκπαιδευτικό ίδρυμα. Μέρος όμως του κτιρίου κατείχε ο στρατός για τη στέγαση στρατιωτικών υπηρεσιών μέχρι το 1955, οπότε το εγκατέλειψε, διατήρησε όμως την κυριότητα μόνο στο ναό. 

Από το σχολικό έτος 1948-1949, στεγάστηκε το Γυμνάσιο Αρρένων Ηρακλείου. Το σχολικό έτος 1950-1951 διχοτομήθηκε σε Α και Β και στεγάστηκαν και τα δυο στο ίδιο κτίριο. Από το σχολικό έτος 1955-1956, έτος που απομακρύνθηκε ο στρατός, το μεν Α Γυμνάσιο στεγάστηκε στο δυτικό κτίριο, το δε Β Γυμνάσιο στο ανατολικό. Το έτος 1952 ιδρύθηκε σχολή υπομηχανικών, η οποία υπαγόταν στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο και η οποία στεγάστηκε στο Καπετανάκειο μέχρι το 1958, οπότε και διαλύθηκε.

 

Μετά το σεισμό της 14ης Μαiου 1959, μεταστεγάστηκε και λειτούργησε στο κτίριο του Καπετανάκειου και το Γυμνάσιο Θηλέων Ηρακλείου, επειδή το κτίριο που στεγαζόταν, κρίθηκε ανασφαλές, ενώ το κτίριο του Καπετανάκειου κρίθηκε ασφαλέστερο. Το Γυμνάσιο Θηλέων παρέμεινε στο Καπετανάκειο μέχρι 16 Φεβρουαρίου 1960, οπότε και επανήλθε στο κτίριό του.

Η ανέγερση του την 28η Ιουλίου 1928, τα πάντα ήταν έτοιμα για να αρχίσει η ανοικοδόμηση του ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΕΙΟΥ. Στις 9.30 το πρωί, τελέσθηκε ο αγιασμός από το Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Κρήτης Τίτο, παρουσία των αρχών της πόλης και πλήθος κόσμου.

 Σύμφωνα με τα σχέδια που τροποποίησε και οριστικοποίησε ο Ιωσήφ Χατζηδάκης, το οικοδόμημα θα κτιζόταν σε επιφάνεια οικοπέδου 900 τμ και όγκο 10.000 κυβικών μέτρων. Αλλά η ανοικοδόμησή του επρόκειτο να βραδύνει πολύ, όσο και η υλοποίηση της διαθήκης. Αφού εξέλειπαν οι λόγοι της διαθήκης για τη χρήση του, κατέληξαν να χρησιμοποιηθεί ως εκπαιδευτήριο. 

Μόλις τελείωσε η εσωτερική τοιχοποιϊα και πριν γίνει οποιαδήποτε άλλη ενέργεια, καταλήφθηκε το κτίριο από τη στρατιωτική υπηρεσία και χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση του φρουραρχείου, του στρατολογικού γραφείου και στρατιωτικών μονάδων της περιοχής του Ηρακλείου.

 Στις 29 Μαϊου 1941, καταλήφθηκε από τους Γερμανούς και χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο και χώρος εγκλεισμού των αιχμαλώτων. Από την 11η Οκτωβρίου 1944, όταν οι Γερμανοί έφυγαν από το Ηράκλειο, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε από τον ελληνικό στρατό για τη στέγαση του 603 τάγματος πεζικού.